Motyw buntu w literaturze - opracowanie

Bunt jest uczuciem znanym chyba każdemu człowiekowi. Jest on odpowiedzią ludzkiego organizmu i psychiki na traktowanie niezgodne z jego oczekiwaniami i prawami. Według psychologów i socjologów jest on odrzuceniem akceptowanych zachowań i norm społecznych odnośnie osiągania zamierzonych celów i zastąpienie owych norm innymi, wypracowanymi przez samego siebie.

Buntownik jest indywidualistą, często również idealistą. U podstaw buntu leży swoista niezgodność naszej wizji świata oraz rzeczywistości, w której się znajdujemy. Buntować się możemy przeciwko wszystkiemu; czasem stawiając bunt jako cel sam w sobie.

Biblija historia Adama i Ewy opowiada dzieje pierwszego grzechu. Istnieje jednak pewna alternatywna ścieżka interpretacyjna, pozwalająca na uznanie losów pierwszych ludzi za losy pierwszych buntowników. Ich natura skłoniła ich do zadawania pytań, na które nie chciano udzielić im odpowiedzi. Popełnili więc grzech, buntując się przeciwko boskim nakazom i zakazom, za co zostali ukarani wypędzeniem z raju, lecz równocześnie posiedli pożądaną wiedzę.

W mitologii obecna jest cała panorama postaci buntowników. Przykładem takowego jest Prometeusz, który wykrada bogom ogień, by móc stworzyć człowieka i dać mu płomień, który ułatwi jego egzystencję. Tytan zapłacił za swoje przewinienie niekończącą się męką, lecz owocem jego buntu było powstanie rasy ludzkiej. Można więc powiedzieć, że bunt jest często katalizatorem przemian i rozwoju.

Innym mitologicznym przykładem buntownika jest Edyp, który próbuje stawić czoła własnemu przeznaczeniu. Niestety jego bunt okazuje się daremnym trudem, ponieważ w jego czasach człowiek nie miał najmniejszej szansy przeciwstawienia się Fatum. Jego działania wpisane były w pewien kosmiczny porządek, którego nic nie było w stanie zakłócić i przeciwko któremu nie można było efektywnie się zbuntować.

Motyw buntu bardzo silnie obecny jest w tradycji romantycznej. Sprzyja mu charakterystyczny dla owej epoki kult jednostki wybitnej, indywidualnej, szczególnej. Jednostką taką jest Konrad z „Dziadów” Adama Mickiewicza, który podczas swej Wielkiej Improwizacji buntuje się przeciwko Bogu, stawiając samego siebie na równi z nim. Idea walki z Bogiem jest pięknym, choć nieco szalonym pomysłem. Porwany swym buntowniczym szaleństwem Konrad zapamiętuje się w swej pysze, która w końcu doprowadza go do zguby. Jednak w tym wypadku bunt istotny jest jako zjawisko sam w sobie.

Często bunt nie przynosi zamierzonego skutku. Starania człowieka okazują się daremnym trudem, a moment zdania sobie sprawy z tego faktu należy do niezwykle bolesnych. Książka George'a Orwell'a „Rok 1984” opisuje taką właśnie sytuację. Winston Smith buntuje się przeciwko rzeczywistości, w jakiej przyszło mu żyć. Zarówno jego umysł, jak i ciało wzdragają się przed torturą codzienności. Jego bunt ma początkowo niezwykle mały, lecz zarazem niezwykle wielki wymiar. Wszystko mieści się w jego głowie, lecz w realiach świata opanowanego przez Wielkiego Brata na nic więcej nie można sobie pozwolić. Jednak bunt Winstona zostaje w końcu złamany; nawet miłość nie jest w stanie go ocalić. Z bohatera pozostaje tylko pusta skorupa, ponieważ wszystkie jego ideały zostały wypalone.

Bunt jest świadectwem żywości umysłu buntownika. Czasem prowadzi do wielkich przemian, często przynosi zgubę lub wręcz nie zostaje zauważony przez nikogo. Lecz tak naprawdę liczy się tylko cel, który buntownikowi przyświeca. Człowiek, który nigdy się nie buntuje, nie potrafi dostrzegać piękna życia; nie potrafi o nie walczyć.