Motyw dziecka w literaturze na przykładzie „Blaszanego bębenka” Grassa oraz innych dzieł literackich

Gunter Grass w swojej powieści „Blaszany bębenek” uczynił głównym bohaterem i narratorem trzyletnie dziecko. Pomijając literatury przeznaczoną dla dzieci, zabieg to bardzo rzadki. Ale Oskar Matzerath nie jest zwykłym trzylatkiem, właściwie nie sposób określić jednoznacznie jego wieku, ponieważ w dniu trzecich urodzin spada ze schodów i jego rozwój zostaje zahamowany. Chłopiec pozostaje trzylatkiem mimo upływu lat. Jednak jego świadomość, sposób postrzegania rzeczywistości i jej komentowania jest wyjątkowo dojrzały.

Bohater dziecięcy pojawia się w literaturze raczej późno i bardzo nieśmiało. W literaturze staropolskiej brak przykładów utworów, w których dziecko odgrywałoby główna rolę. Postaci dziecięce pojawiają się czasem w fabule, ale raczej marginalnie, bez wnikliwej analizy ich postrzegania świata. Pisząc cykl „Trenów” Kochanowski opłakiwał swoją  córeczkę, jednak to jego ojcowskie uczucia cały czas są na pierwszym planie. O samej Urszuli dowiadujemy się raczej niewiele, a jej charakterystyka jest wyidealizowana. Poeta skupia się przede wszystkim na swoich nadziejach, jakie w niej pokładał.

Aż do pozytywizmu niewiele się zmieniło w kwestii kreowania dziecięcych bohaterów. Dzieci pojawiają się na przykład w II części „Dziadów” jako niewinne duszyczki czy w „Nie boskiej komedii” Krasińskiego, ale nigdzie nie znajdziemy próby analizy dziecięcej psychiki. Dopiero literatura pozytywistyczna stara się wniknąć w dziecięce postrzeganie świata. Nowele ukazujące trudny los chłopskich dzieci, takie jak „Antek” Prusa czy „Janko Muzykant” Sienkiewicza, czynią dzieci głównymi bohaterami. Pozwalają czytelnikowi spojrzeć na świat z ich perspektywy; nie dosłownie, ponieważ narrator jest trzecioosobowy, ale stara się oddać uczucia i myśli swoich małych bohaterów.

Późniejsza literatura stworzyła wiele ciekawych postaci dziecięcych. Wzruszająca jest opowieść o Ani Shirley, obdarzonej niezwykłą wyobraźnią dziewczynce, która w końcu odnajduje prawdziwy dom. Antoine de Saint Exupery stworzył postać Małego Księcia, który jest ciekawy świata, poznaje rzeczywistość dorosłych i uczy się miłości. Melchior Wańkowicz w „Szczenięcych latach” opisuje swoje wspomnienia z dzieciństwa ukazując je jako lata beztroski. Głównymi bohaterami tych utworów są dzieci, ale nie one przedstawiają swoją historię. W „Ani z Zielonego Wzgórza” mamy do czynienia z trzecioosobową narracją, poznajemy więc bohaterkę na podstawie jej zachowania i wypowiedzi. O spotkaniu z Małym Księciem opowiada nam dorosły pilot, który zachował w sobie coś z dziecięcej wrażliwości. Wańkowicz zaś wspomina swoje dzieciństwo, ale opowiada o nim przez pryzmat minionych lat.

Grass oddaje głos dziecku, pomijając fakt, że to bardzo osobliwa postać, bohater ma możliwość bezpośrednio wyrazić swoje uczucia i myśli. Dziecięcość Oskara jest świadoma i zamierzona, a jednocześnie sztuczna. Oskar się nie zmienia, wydaje się, że jest taki sam od chwili narodzin, kiedy to już rozumie, co się wokół niego dzieje, ale sam woli być obserwatorem niż uczestnikiem zdarzeń. W wieku trzech lat pragnie na zawsze pozostać dzieckiem. Takie rozczarowanie światem, nawet takie pragnienie, nie pasuje zupełnie do psychiki dziecka. A jednak Oskarowi udaje się nie dorosnąć, pomaga mu w tym upadek ze schodów, który hamuje jego wzrost i rozwój. Jego marzenie się spełnia – mimo upływu lat on pozostaje trzylatkiem, czyli sobą. Dorastanie w jego przekonaniu to bowiem utrata własnej tożsamości, rezygnacja z indywidualizmu. Oskar jest ciekaw świata i dorosłych, podgląda ich i podsłuchuje, analizuje i wystawia na próby. Jego zachowanie dalekie jest od mitu dziecięcej niewinności i beztroski.