Tadeusz Gajcy - wiersze. Ogólna charakterystyka twórczości Gajcego

Tadeusz Gajcy jest uznawany za jednego z najważniejszych przedstawicieli tzw. Pokolenia Kolumbów, skupiającego literatów, których młodość i twórcze debiuty przypadły na okres drugiej wojny światowej. Jako żołnierz Armii Krajowej brał czynny udział w działaniach zbrojnych w obronie niepodległości Polski, zaś jako poeta pozostawił po sobie przejmujące świadectwo koszmaru, jakim była wojna dla wchodzącego w dorosłość, wrażliwego młodego człowieka.

Twórca zdał maturę w 1941 roku, wtedy też rozpoczął studia polonistyczne na tajnych kompletach Uniwersytetu Warszawskiego, po niedługim czasie zrezygnował jednak z dalszej edukacji na rzecz działalności w wojskowych strukturach konspiracyjnych. Równocześnie redagował podziemny almanach kulturalno-społeczny „Sztuka i Naród”, stanowiący organ prasowy Konfederacji Narodu. Na łamach pisma ukazywały się zarówno utwory poetyckie Gajcego, fragmenty prozy i utworów dramatycznych, jak i rozprawy krytyczno-literackie na temat najnowszych osiągnięć polskich twórców. W 1943 roku poeta został redaktorem naczelnym almanachu, który przestał ukazywać się po jego śmierci w 1944 roku.

Pierwsze utwory liryczne Gajcego pochodzą z przełomu 1938/39 roku, powstawały więc w okresie wzrastającego napięcia polityczno-społecznego, które miało doprowadzić do wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 roku. Przeważa w nich ton refleksyjny i pesymistyczny, znamionujący przeczucie zbliżającej się katastrofy, która budziła w artyście sprzeciw połączony z domaganiem się od rzeczywistości rozmaitych zmian. Odziedziczony po poetach okresu międzywojennego katastrofizm, Gajcy wzbogacił jednak o pierwiastek religijnego optymizmu związanego z wiarą w lepsze życie w innym świecie, jak również wprowadzając nową jakość estetyczną w postaci onirycznej, kreującej baśniowy nastrój metaforyki wierszy.

Oficjalny debiut nastąpił na łamach „Sztuki i Narodu”, wraz z drukiem w 1941 roku utworu „Wczorajszemu”, który wszedł w skład wydanego w 1943 roku tomu „Widma”. W odróżnieniu od umiarkowanego optymizmu wierszy młodzieńczych, debiutancki zbiór obrazował już wizję zagłady totalnej, dla której jedyną odpowiedzią stała się poetyka absurdu i groteski.

W roku 1944, na kilka miesięcy przed śmiercią poety, ukazał się drugi tom zatytułowany „Grom powszedni”, zawierający jeden z najbardziej rozpoznawalnych wierszy Gajcego pt. „Do potomnego”. Wystawiony pośmiertnie, w 1946 roku, dramat poetycki „Homer i Orchidea” stał się podsumowaniem refleksji nad losem Pokolenia Kolumbów i jego tragizmem w obliczu nieuchronnej zagłady. W całej twórczości Gajcego, pomimo często artykułowanej świadomości przeznaczenia zarówno własnego, jak i całego pokolenia, nie ma akcentu beznadziei i zwątpienia w sens życia, ten bowiem miał zawierać się w ofierze składanej na pomniku Ojczyzny. Jego poezja okazała się jednak ponadczasowa i równie wartościowa nawet po wielu latach od czasu zakończenia wojny, głownie dzięki uniwersalności poruszanych w niej problemów – dojrzewania młodego człowieka, kształtowania się jego moralności i duchowej niezłomności, a także dzięki wątkowi erotycznemu, który zaowocował jednymi z najpiękniejszych wierszy miłosnych w polskiej literaturze.