Barok - Charakterystyka baroku - wizja człowieka i jego życia w baroku

Barok zrodził się we Włoszech, gdzie już w XVI wieku istniały tendencje sprzeciwiające się wcześniejszej myśli renesansowej, zmierzch epoki natomiast datuje się na XVIII wiek.

Nazwa tego terminu wzięła się od włoskiego słowa „barocco” oznaczającego perłę o dziwnym, nieregularnym kształcie. Właśnie w taki sposób barok był postrzegany przez ludzi na skraju epok jako coś wymyślnego, udziwnionego, nienaturalnego.

Światopogląd ludzi tworzących w baroku w znaczący sposób różnił się od odrodzeniowego, co było spowodowane rozmaitymi zawirowaniami na scenie religijnej i politycznej. Wojna trzydziestoletnia, kontrreformacja, zmiany polityczno-ustrojowe oraz niestabilne gospodarki wielu państw europejskich nie sprzyjały stabilności i zachęcały do poszukiwania odpowiedzi na nurtujące człowieka pytania egzystencjalne.

Człowiek nie czuje się już bezpiecznie w zamieszkiwanym przez siebie świecie. Koncepcje Boga jako wielkiego budowniczego i dążenie do harmonii, która ma zapewniać szczęście ewoluują. Z jednej strony występują próby racjonalnego poznania Najwyższej Istoty (filozofia Blaise’a Pascala, która jednak wykluczała możliwość rozumowego dosięgnięcia Boga), z drugiej kształtował się mistycyzm kładący nacisk na doświadczalne poznanie Boga, żarliwość oraz pragnienie bycia jak najbliżej Stworzyciela.

Ludzie prowadzili wieczną walkę ze swoimi namiętnościami. Byli rozdarci między własną cielesnością, a chęcią doskonalenia się duchowego. Namiętności starali się zwalczyć żarliwą modlitwą i oddaniem się w opiekę Najwyższemu. Postępowali według nakazów krytyki nietrwałych dóbr doczesnych, gdyż nie stanowią one żadnej trwałej wartości.

Śmierć, przemijanie, lęk związany z życiem doczesnym i wyrokami boskimi to stałe tematy  rozważań ludzkich rozważań. Człowiek jest słaby, podatny na wpływy i miotany rozterkami dotyczącymi właściwego miejsca w świecie. Wie, że musi dokonać wyboru między duchowością i cielesnością, jednak jest to niezwykle trudne zadanie.

Przedstawicielami katolickiego mistycyzmu są m. in. św. Teresa z Avila czy św. Jan od Krzyża. W literaturze pojawiła się poezja metafizyczna, której prekursorem jest angielski poeta John Donne. Na gruncie polskim rozwijali ją Mikołaj Sęp-Szarzyński czy Sebastian Grabowiecki. Wiersze przez nich pisane wyrażały niepokój egzystencjalny, rozdarcie między światem doczesnym, a wiecznością oraz konieczność odnalezienia się w świecie pełnym sprzeczności.

Niepokój targający serca i umysły ówczesnych przekładał się na grunt literatury i sztuki. Oprócz poezji metafizycznej, pojawił się marinizm stworzony od nazwiska Giambattisto Mariniego. Zwany inaczej konceptyzmem koncentrował się na elemencie zaskoczenia: poeci tak układali swoje utwory, aby zawierały one niespodziewaną puentę, zaciekawiały niezwyczajną budową, szykiem przestawnym (inwersją) czy niebanalnym porównaniem.

Sztuka także była wyrazem niepokojów egzystencjalnych. Obfitowała w nieregularne kształty, dynamiczne kompozycje i skomplikowane wzornictwo, przepych i umiłowanie kontrastu.