Adam Mickiewicz „Oda do młodości” - interpretacja i analiza wiersza

„Oda do młodości” Adama Mickiewicza to utwór łączący dwie tradycje literackie, klasyczną i romantyczną. Formalne cechy wypowiedzi wskazują jeszcze na oświeceniowe fascynacje sztuką antyczną, jednak wymowa wiersza z jego apologią czynu, młodości, szaleństwa i pozarozumowego pojmowania świata są już z ducha romantyczne.

„Oda do młodości” zaliczana jest jeszcze do epoki oświecenia, dopiero wydany w 1822 roku tom „Ballady i romanse” oficjalnie otwiera polski romantyzm, jednak głoszone w niej idee wyraźnie zapowiadają kierunek, w jakim będzie podążać twórczość wieszcza.

Nawiązania do klasycznej literatury

O klasycznym charakterze dzieła świadczy między innymi jego forma, oda to wszak gatunek wywodzący się z antyku. Charakterystyczną cechą ody jest jej pochwalny charakter. Ody pisane były na cześć, najczęściej bohaterów, czasem zdarzeń idei czy cnót. Mickiewicz odchodzi od tego schematu, pisząc utwór pochwalny na temat młodości. Taki przedmiot pochwały skłania do odejścia od jednoznacznie patetycznego tonu, na rzecz bardziej swobodnej wypowiedzi, pełnej dynamiki i entuzjazmu. Nawiązanie do mitologii to również ukłon w stronę szkoły klasycznej, w wersach: „Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze, / Ten młody zdusi Centaury, / Piekłu ofiarę wydrze, / Do nieba pójdzie po laury”, poeta odwołuje się do postaci greckiego herosa, Heraklesa.

Romantyczna wymowa "Ody do młodości"

Ale odwołania do cenionego w oświeceniu klasycyzmu kończą się na warstwie formalnej, wymowa utworu jest już romantyczna. Cała konstrukcja utworu opiera się na zestawieniu dwóch  przeciwstawianych sobie światów: starego i nowego. Młodość wnosi nowe wartości, cechuje się aktywnością i ambitnymi dążeniami. Świat starych jest ciasny, pozbawiony ducha, gnuśny. Mówiąc o świecie starych, Mickiewicz nie tyle odwołuje się do wieku człowieka, co do starej epoki i jej zwolenników. Ten obraz jest zdecydowanie negatywny: „Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy”. Oświeceniowy światopogląd jest racjonalistyczny, nie ma w nim miejsca ani na serce, ani na duszę, jako narzędzia poznania. Racjonaliści posłujący się wyłącznie rozumem, dostrzegają tylko niewielką część złożonego świata: „Takie widzi świata koło, / Jakie tępymi zakreśla oczy”. Pomijają sferę duchową, która jest niedostępna dla zmysłu wzroku, przez to ich pojmowanie rzeczywistości jest bardzo ograniczone. Mickiewicz wyraża się o świecie starych nieprzychylnie, wszystkie określenia nacechowane są negatywnie. Pisze o „obszarze gnuśności zalanym odmętem”, o pokrywających go „trupich wodach”, porównuje do „płaza w skorupie”. W tym świecie panuje egoizm, ludzie są zamknięci, egoistyczni i skłóceni. Jest to więc świat mały, ciasny, ograniczony tylko do rzeczy materialnych. Ale na szczęście stary świat odchodzi: „Świat rzeczy stanął na zrębie”.

Nadchodzi czas zmian, nowa epoka, w której króluje młodość, dynamizm, działanie. Do tego wspólnego szalonego wysiłku służącemu dobru ogółu zachęca podmiot liryczny: „Razem, młodzi przyjaciele!... / W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele; / Jednością silni, rozumni szałem”. Poeta kładzie nacisk na różnice w pojmowaniu świata, świat starych jest ciasny i gnuśny, młodość dodaje skrzydeł, pozwala się wzbić w górę i spojrzeć na ziemię z szerszej perspektywy. To właśnie uczucie, emocje, wiara pozwalają na to wzniesienie się ponad materializm i logikę. Ten nowy świat jest piękny i dobry, poeta określa go mianem „rajskiej dziedziny ułudy”, „Kędy zapał tworzy cudy, / Nowości potrząsa kwiatem / I obleka w nadziei złote malowidła”. Egoizm zastąpi wspólna walka o dobro wszystkich. Cel jest ważniejszy niż indywidualne dobro: „I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu, / Jeżeli poległym ciałem / Dał innym szczebel do sławy grodu”.

Mickiewicz zdradza też odmienny stosunek do nauki, ubóstwianej przez oświeconych. Osiągnięcia naukowe w różnych dziedzinach wiedzy stworzyły pogląd, że nauka potrafi odpowiedzieć na wszelkie pytania. Romantyczny poeta się z tym nie zgadza, dla niego świat jest znacznie bardziej złożony. Uczucia to sfera niedostępna rozumowi, dlatego pisze: „Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga; / Łam, czego rozum nie złamie”.