Stefan Żeromski „Wierna rzeka” - charakterystyka Józefa Odrowąża

Józef Odrowąż to główny bohater książki Stefana Żeromskiego pt.: ,,Wierna rzeka”. Jego postać jest symboliczna, a jednocześnie tragiczna. Poznajemy go już na pierwszych kartach utworu. Jest ranny, cierpiący i ledwo żywy. Budzi się na polu bitwy, obok niego leżą niezastygłe jeszcze, martwe ciała współtowarzyszy. Natrafiając na coraz to straszniej zniekształcone zwłoki żołnierzy, rusza przed siebie ostatkiem sił. Jak się później okazuje, bohater walczył w bitwie pod Małogoszczą, gdzie jego oddział został rozbity przez Rosjan.

Nadludzkim wysiłkiem powstaniec kroczy na oślep, by znaleźć jakiegoś żywego człowieka na tym polu straceńców. Wszelkie odgłosy bitwy już dawno umilkły, nie ocalał nikt prócz niego. Powodowany wielkim głodem i krwawiącą raną, postanawia dotrzeć do najbliższego domostwa. Udaje mu się to po wielu ciężkich godzinach. Jednak upragnione i wyczekiwane głosy ludzi okazują się nienawistnym krzykiem zacofanych chłopów, którzy nie potrafią i nie chcą wysłuchać żołnierza, który walczył także za ich wolność. Z opresji ratuje Józefa najpierw rosły chłop: Szczepan Podkurek, który daje mu strawę, a następnie jego podopieczna - Salomea Brynicka. Młoda panna zabiera powstańca do swojego dworu w Niezdołach i tu rozpoczyna swoją troskliwą opiekę nad Józefem.

Powstaniec jest przez wiele dni nieprzytomny. Kiedy z czasem dochodzi do siebie, wyjawia dziewczynie swoje nazwisko, mówi, że jest księciem i że posiada znaczny majątek. Rekonwalescencja trwa kilka tygodni. W końcu ołowiana kula, która utkwiła w biodrze mężczyzny ,,wypływa”, a ten powraca do pełni sił. Cały czas myśli o ukochanej ojczyźnie, której nie może służyć, a równocześnie dobroć i troskliwa opieka panny Brynickiej z każdym dniem zbliża jego serce do niej. Odrowąż mężnie znosi cierpienia i ból, z jego ust nie padają narzekania czy złorzeczenia na los, wie bowiem, że drogi kraj przeżywa o wiele większe katusze aniżeli on. Wielokrotnie jest ukrywany przez dzielną Salomeę przed kontrolami oddziałów rosyjskich. Pewnej nocy, gdy oficer Wiesnicyn zastaje Józefa w pokoju Dominika, powstaniec prosi go o śmierć, bo nie chce być niewolnikiem Rosjan. Widząc cierpienia młodego żołnierza i nie chcąc mu w nich ulżyć, Wiesnicyn daruje mu życie, uzasadniając, że Józef nie jest godny tego, by go zabijać.

Z czasem nawiązuje się między księciem a Salomeą romans. Zakochują się w sobie i spędzają razem kilka, szczęśliwych tygodni. Jednak rany nadal dają o sobie znać i Józef musi się wciąż kurować. Któregoś dnia do dworu przyjeżdża matka księcia. Z jednej strony pomaga, dzięki wielkim sumą pieniędzy, wyleczyć syna i daje mu złudną nadzieję na powrót do walki, z drugiej zaś pozbawia go miłości Salomei. Nieświadomy bólu, jaki sprawia swojej kochance, powstaniec, wyjeżdża z księżną za granicę.

Żeromski wykreował niezwykle zajmującą postać literacką. Józef jest wzorem żołnierza, oddanego sprawie, kocha nade wszystko ojczyznę, boleje nad jej stanem. Ma przeciwko sobie armię zaborczą, zacofanych chłopów, którzy nie rozumieją jego poświęcenia, miłość matki i Salomei, które stoją mu na drodze w realizacji marzeń o walce. Symbolizuje heroizm polskich powstańców, ich trud i niezłomność w podejmowanych działaniach. Z drugiej strony czytelnik może czuć niechęć do bohatera za pozostawienie Salomei. Było to jednak konieczne w jego przekonaniu, zresztą Józef był pewny, że jedzie walczyć o wolność narodu i nie miał pojęcia, że było to kłamstwo jego matki, chcącej wywieźć syna z kraju. Na pewno Odrowąż nie zostawiłby ukochanej, gdyby znał jej stan (była w ciąży) i gdyby wiedział o zamiarach matki. Nie ulega wątpliwości, że jest to postać pozytywna, wzór żołnierza, który nie waha się ani przez chwilę, by poświęcić życie za ojczyznę.