Hieronim Bosch „Sąd Ostateczny” - interpretacja, opis obrazu

„Sąd ostateczny” Hieronima Boscha datowany jest na XV wiek, prawdopodobnie na 1480 rok. Inspiracją do namalowania dzieła stała się niedoskonała ludzka natura oraz złożona symbolika tradycji chrześcijańskiej.

Obraz składa się z dwóch planów: boskiego i ziemskiego. Centralną postacią obrazu jest  Jezus Chrystus, zwieńczający płótno. Nosi czerwoną szatę, które jest symbolem zwycięstwa. Układ jego rąk wskazuje na czynność sądzenia – prawa dłoń wzniesiona jest do góry, lewa opuszczona. Zbawiciel znajduje się na wielobarwnej tęczy łączącej niebo z ziemią. Promień tęczy symbolizuje wszechwładzę boską, która dotyka wszystkich ludzi. Tłem dla postaci Jezusa jest błękitne niebo. Zbawiciel otoczony przez dwunastu świętych, sześciu z nich klęczy po obu Jego stronach. Liczba sześć oznacza pokój i szczęście. Po Jego prawej i lewej stronie widnieją ubrane na biało anioły z trąbami symbolizujące siedem pieczęci. Nieco u góry, po prawej stronie obrazu znajduje się również Matka Boska ubrana w niebieskie szaty, naprzeciwko niej umieszczony został Józef. Od Jezusa bije niezwykła światłość.

Dolna część obrazu to ziemia. Pokazane są na niej męczarnie ludzi, którzy usiłują uciec przed swoim przeznaczeniem, przed śmiercią. Sylwetki ludzi są powykrzywiane, nagie, na ich twarzach widać grymasy bólu. Niektóre z umarłych już ciał są połamane i leżą na uboczu zostawione na pastwę losu. Za ludzką śmierć odpowiadają diabły przedstawione jako przerażające, czarne potwory. Mordują ludzi widłami, niektórych nabijają na nie i obracają na ogniu. Ten fragment obrazu jest niezwykle dynamiczny, pokazuje chaos, bezwład i bezsilność ludzi. Jego bogatą ekspresję uzupełnia również wielość i intensywność kolorów. Bosch stara się odmalować Apokalipsę, ludzi skazanych na wieczne cierpienia. Niebo oddzielone jest od ziemi wąskim pasmem ognia, który trawi ludzkie miasta. W prawym dolnym rogu obrazu pojawia się nienaturalnie duży, zakrwawiony nóż – symbol zbrodni.

Obraz „Sąd ostateczny” Hieronima Boscha nasuwa skojarzenie z obrazem Fra Angelico o tym samym tytule. Wizje dnia sądu obu artystów mają zaskakująco wiele punktów wspólnych. Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na podobne odmalowanie postaci diabłów oraz podobną kompozycję obu dzieł. Bosch wydaje się jednak w swej wizji bardziej apokaliptyczny – skupia się na pokazaniu przerażonych zagładą i sądem wiecznym ludzi. Fra Angelico znajduje zaś na swym obrazie miejsce również na pokazanie radości ludzi wybranych przez Stwórcę na godnych przekroczenia bram nieba. Obraz Boscha można oglądać w monachijskiej Starej Pinakotece.