Obraz Boga w literaturze - Jan Twardowski „Na wsi”, Jan Kasprowicz „Dies irae” i „Przeprosiny Boga”. Omów na podanych przykładach

Różnorodność przedstawień Boga w literaturze jest olbrzymia. W zależności od dominujących prądów myślowo-artystycznych, światopoglądu twórcy, jego indywidualnego stosunku do Najwyższego zmienia się także sposób Jego ukazywania. Raz jest On miłosiernym, dobrym ojcem litującym się nad krzywdą i niedoskonałością człowieczą, kiedy indziej zaś pojawia się jako surowy sędzia karzący sprawiedliwie, ale i okrutnie.

Cała poezja ks. Twardowskiego oraz schyłkowy okres twórczości Jana Kasprowicza wpisują się w nurt filozofii franciszkańskiej, widzącej w Bogu dobre, opiekuńcze źródło Opatrzności, Ojca, który nigdy nie opuszcza swoich dzieci, bliskiego, posiadającego nierzadko człowiecze cechy. Zarówno wiersz pt.: „Na wsi” Twardowskiego, jak i utwór „Przeprosiny Boga” Kasprowicza nawiązują do takiego sposobu postrzegania Stwórcy.

Obaj poeci kreują wizerunek Boga bliskiego człowiekowi, znającego świat, prawdziwego, obecnego w każdej chwili, w każdym miejscu. Twardowski podkreśla praktyczną wiedzę Boga, który pomimo swojej wielkości i niebiańskiej chwały wie najdrobniejsze szczegóły o ludzkim życiu, interesuje się prostymi sprawami, czuwa nad nami nieustannie. Na wsi Bóg wie, jak zachowują się zwierzęta, jak odróżnić jeden liść od drugiego: „Tu Pan Bóg jest jak Pan Bóg pewny i prawdziwy/ tylko dla filozofów garbaty i krzywy”. Wymowa wiersza Kasprowicza jest podobna – uczony góral przekonuje prostych staruszków, że ich bezpośrednia, zażyła konfidencja z Panem jest czymś niestosownym i obraźliwym w stosunku do Boga, że popełniają ciążki grzech. Poeta dowodzi, iż nie jest to do końca prawdą. Skruszeni staruszkowie spotykają na swojej drodze samego Boga – uczłowieczonego towarzysza podróży – który namawia ich do powrotu do domu, do dawnego sposobu życia, aprobuje tym samym ich prostą, ale szczerą wiarę, płynącą z głębi serca, a nie wynikającą z wyrachowania czy konwenansów.

Zupełnie inaczej rysuje się obraz Boga w nieco wcześniejszym utworze J. Kasprowicza pt.: „Dies Irae”. Nie jest to łagodny, prostoduszny ojciec wyciągający czułą dłoń do słabego człowieka, lecz wszechmocny Pan – Stwórca Nieba i Ziemi – karzący surową ręką sprawiedliwości. Poeta w tym, jakże wymownym, ekspresjonistycznym hymnie przychyla się do stwierdzenia, że Bóg stworzył nie tylko niedoskonały świat, ale także grzech, który był po prostu częścią boskiego planu. W takiej sytuacji wszelkie działania marnego człowieka są z góry skazane na nieuchronną klęskę. Bóg to bezduszny sędzia, „jasność jasności”, „zmrok zmroków”, „gniewów Gniew”. Nie zna litości, nie słyszy łkań i jęków ludzkich, obojętne Mu są łzy milionów skazańców, nie widzi i nie chce widzieć ich męki i cierpień, jest okrutny, przerażający. Pod adresem Najwyższego padają bardzo ciężkie oskarżenia, podmiot liryczny nazywa Boga „ojcem rozpusty”, „źródłem zdrady”, które dało przyzwolenie na grzech pierwszych ludzi. To sędzia kamienny, lodowaty, obojętny. A jednak to właśnie do Niego kieruje osoba mówiąca w tekście błagalne prośby o zmiłowanie i miłosierdzie nad rodzajem ludzkim; niestety nie zostają one wysłuchane, a zagłada świata staje się spełnioną Apokalipsą…

Te trzy sposoby pokazania Boga stanowią ciekawe mini-studium sposobów ukazywania Najwyższego, są dowodem na to, że indywidualne zapatrywania i kontekst światopoglądowy są niezwykle istotne przy podejmowaniu tak delikatnego i kontrowersyjnego tematu, jakim jest wiara i Bóg.