Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni” - dzieje Tomasz Judyma jako społecznika, buntownika i idealisty

Tomasz Judym to główny bohater powieści Stefana Żeromskiego pt.: „Ludzie bezdomni”. Mimo ciężkiego dzieciństwa - wywodził się z biednej rodziny, jego ojciec miał problemy z alkoholem - udało mu się ukończyć studia. Wtedy postanowił sobie, że podporządkuje całe swoje życie pomocy biednym.

Pierwszym aktem takiego postępowania było odczytanie referatu: „Kilka uwag w sprawie higieny”. Opisał w nim biedę, którą widział w Paryżu oraz wysunął postulat, że obowiązkiem lekarzy jest pomoc ludziom biednym. Jego program spotkał się z krytyką konformistycznego kręgu warszawskich medyków. Był dla nich po prostu niewygodny, gdyż praca z ludźmi ubogimi nie mogła być tak dochodowa jak z zamożnymi. Judymowi zarzucono nadmierny idealizm i marzycielstwo. Doszło też do tego, że w jego prywatnym gabinecie nie pojawił się żaden pacjent. Mamy tutaj do czynienia z buntem przeciwko przyjętej konwencji zawodu lekarza, który na niesionej pomocy musi zarabiać. Bohater daje się także poznać jako człowiek, któremu nie są obojętne losy reszty społeczeństwa. Jego idea nie trafia jednak na żyzny grunt, zostaje potraktowany niepoważnie i wykreślony z warszawskiego kręgu lekarzy.

Kolejnym etapem jego życia jest wizyta w uzdrowisku Cisy. W tym miejscu ponownie spotyka się z biedą i cierpieniem, które kontrastują z warunkami życia pensjonariuszy. Postanawia działać według wytyczonego planu. Przywraca do działania miejscowy szpital, niesie nieodpłatną pomoc ubogim, ale także rozwija swoje życie prywatne - zaręcza się z Justyną Podborską. Największym problemem miejscowej ludności jest malaria. Jak udaje się ustalić Judymowi, powodowana przez gnijącą w stawach roślinność i żyjące tam komary. Bohater postanawia interweniować, by zasypano nieszczęsne zbiorniki. Znowu jednak musi pogodzić się z porażką. Dobrzański nie tylko odmawia zlikwidowania stawów, ale też postanawia wywozić torf do strumienia, z którego wodę czerpią mieszkańcy. Nie mogąc zdzierżyć jego obojętności i cynizmu, Judym wpycha go do bajora. Wtedy zostaje zerwana zawarta między nimi umowa. Ponownie walczący w słusznej sprawie bohater ponosi porażkę. Jego celem była poprawa warunków bytowania ubogich mieszkańców. Poglądy głoszone przez Judyma odbiły się od Krzywosąda Dobrzańskiego jak od ściany.

Z pomocą Korzeckiego udaje się doktorowi - idealiście zdobyć posadę w Zagłębiu. Zostaje tam lekarzem w kopalni „Sykstus”. W tym miejscu spotyka się z najtragiczniejszą biedą jaką oglądał w życiu. Ludzie pracowali ponad siły w ciężkich warunkach, woda w zbiornikach gniła. Gdy przybyła tam jego narzeczona - Joasia, bohater chłodno ją powitał. Postanowił, ze musi od niej odejść, aby całym swoim życiem wspierać ubogich. Nie zainteresowała go nawet wizja szpitala, rozciągnięta przez Podborską. Uważał, że chcąc spłacić swój dług, musi pracować z biednymi, żyjąc wśród nich.

Losy Tomasza Judyma są determinowane przez jego idealizm, bunt przeciwko obojętności względem biednych oraz chęć niesienia pomocy. Nie zrażają go kolejne niepowodzenia, a każde miejsce w które trafia, stara się zmienić na lepsze. Postanawia także zrezygnować z własnego szczęścia, by nieść pomoc. Ostatni wybór Judyma ciężko uzasadnić. On sam mówi, że rodzina odciągałaby go od szlachetnych działań. Wiele przykładów pokazuje jednak, że można pogodzić te dwie wartości. Być może bohater po prostu bał się związać bliżej z jakąkolwiek osoba, gdyż całe życie borykał się z wyobcowaniem i odrzuceniem, które spotykały go właśnie ze względu na nonkonformistyczną postawę.