„Przedwiośnie” jako powieść-dyskusja nad kształtem odrodzonej Polski

Akcja „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego rozpoczyna się w końcowym okresie wojny światowej. Główny bohater – Cezary Baryka – opuszcza pogrążone w rewolucji Baku i udaje się do Polski – swojej ojczyzny. Tam jednak nie zastaje obiecanych mu przez ojca szklanych domów, ale państwo, które dopiero rodzi się do życia po 123 latach zaborów. Chcąc mieć aktywny udział w jego odbudowie, musi opowiedzieć się po którejś stronie, gdyż różni ludzie mają różne wizje odrodzonej Polski.

Drogi, które może przebyć odrestaurowane państwo, symbolizują dwaj bohaterowie powieści – Szymon Gajowiec oraz Antoni Lulek. Ten pierwszy jest dawną miłością matki Baryki. To do niego udaje się Cezary, kiedy w końcu przybywa do Polski. Pod opieką wysokiego urzędnika Ministerstwa Skarbu poznaje on plan budowy państwa oparty na zasadach ewolucji i systematycznego wprowadzania reform w każdej dziedzinie życia. W wizji Gajowca pobrzmiewają liczne echa pozytywizmu. Wielonarodowościowe społeczeństwo powinno odłożyć na bok podziały i skoncentrować się na interesie Polski. Opowiada się on także za pracą u podstaw. W myśl tego poglądu biedniejsze warstwy także mają okazję dostąpić awansu społecznego, jednak miałoby to następować...