Sławomir Mrożek „Tango” - Symbolizm w „Tangu” Mrożka

Najbardziej znaczącym symbolem w dramacie Mrożka jest właśnie tytułowe tango. Taniec ten stanowi swego rodzaju klamrę spinającą utwór. Wracając pamięcią do czasów sprzed rewolucji obyczajowej, Stomil zadaje Arturowi retoryczne pytanie: „Czy wiesz, ile trzeba było odwagi, żeby zatańczyć tango?”. Kiedyś był to wyuzdany taniec, którego wykonanie oznaczało narażenie się na krytykę i ostracyzm towarzyski. Ale rodzina Stomila wyzwoliła się z tych ograniczeń. Już nie tylko tango nikogo nie bulwersowało, ale gra w karty, jawny romans Eleonory z Edkiem, chodzenie w piżamie, czy katafalk na środku pokoju. Tango staje się symbolem przemiany obyczajowej.

Rewolucja obyczajowa sprawiła, że tango przestało budzić zgorszenie. Akcja dramatu ukazuje kolejną przemianę społeczną, tym razem również uwieńczoną tangiem. Otóż w inteligenckim domu władzę przejmuje Edek, gość zaproszony kiedyś przez Stomila, prostacki i brutalny proletariusz. Po nieudanej próbie przywrócenia dawnego ładu, Artur ginie z ręki Edka. Śmierć Artura oznacza koniec pewnej epoki. Tańcząc nad jego ciałem tango, Edek rozpoczyna nową epokę. Zmuszając wuja Eugeniusza, by mu partnerował, podkreśla swoją władzę. Teraz to on będzie dyktował zasady. „Ustawiają się w prawidłowej pozycji, czekają na takt i ruszają. Edek prowadzi. Tańczą. Eugeniusz siwy, dostojny, w czarnym żakiecie, sztuczkowych spodniach, z czerwonym goździkiem w butonierce. Edek w zbyt ciasnej marynarce Artura, z rękawów za krótkich wystają jego potężne ręce, obejmuje Eugeniusza wpół. Tańczą klasycznie, Z wszystkimi figurami i przejściami tanga popisowego. Tańczą, dopóki nie spadnie kurtyna. A potem jeszcze przez jakiś czas słychać <<La Cumparsitę>> – nawet kiedy zapalą się światła na widowni – przez głośniki w całym teatrze”.

Analizując symbolikę tanga, nie sposób pominąć jego związki z chocholim tańcem, wieńczącym „Wesele” Wyspiańskiego. Tam też taniec zamyka cały dramat, jest pesymistyczną wizją przyszłości, widz pozostawia aktorów pogrążonych w monotonnym tańcu, uśpionych, biernych. Tu odchodzi z teatru, mając w uszach porywającą melodię tańca, kojarzącego się z kulturą masową. Tango oznacza tu rządy prostackiego Edka. Ostatecznie to on, lokaj, prowadzi do tańca Eugeniusza inteligenta.

W tym kontekście symboliczna jest też postać Edka, który uosabia niższe warstwy społeczne. Nie jest wykształcony, posługuje się potocznym językiem, jest brutalny i zdolny do zabójstwa. Dopóki pełni rolę lokaja, wszystko jest w porządku, wypełnia bowiem zadanie, do którego jest zdolny. Jego obecność w domu jest prawdopodobnie kolejnym eksperymentem Stomila. Zaburzenie relacji w rodzinie, pozwala mu na romans z Eleonorą i uwiedzenie Ali, a potem na przejęcie władzy. I wówczas Edek staje się niebezpieczny. Wychodzi poza swoją rolę i sięga po coś, co mu się nie należy. Jego rządy oznaczają dyktaturę, gdzie wszyscy mają: „cicho siedzieć, nie podskakiwać”. Znanym z literatury motywem, wykorzystanym przez Mrożka, jest ślub, jako początek czegoś nowego, zapowiedź przemian. Małżeństwo na ogół wieńczy dzieło, jak w Panu Tadeuszu, gdzie jest zapowiedzią przemian społecznych i początkiem zgody, czy w „Zemście” gdzie również oznacza koniec rodowego konfliktu. W „Tangu” ślub ma być konwencją oznaczającą powrót do dawnego porządku. To dlatego Artur tak bardzo dba o zachowanie odpowiednich form. Wszyscy mają być odpowiednio ubrani, Ala w białej sukni, Stomil w gorsecie, Edek w stroju lokaja. Mieszkanie nareszcie zostaje posprzątane, a babcia zmuszona do udzielenia błogosławieństwa. Jednak planowane małżeństwo okazuje się tylko pustą formą, pozbawioną prawdziwej treści, czy miłości młodych i ich wspólnych planów. Kolejny symbol zostaje ośmieszony.