Jarosław Iwaszkiewicz „Matka Joanna od aniołów” - problematyka opowiadania

„Matka Joanna od aniołów” opowiada dzieje księdza Józefa Suryma, który przybywa do niewielkiej miejscowości Ludyń, ponieważ został tam wysłany jako egzorcysta. Ma za zadanie pozbyć się demonów, nękających zakonnice w miejscowym klasztorze. Pobyt księdza w Ludyniu i próba egzorcyzmowania matki Joanny ukazują jednak bardzo wiele problemów, z którymi Surym musi się zmierzyć. W końcu bieg historii odsłania jego prawdziwe zadanie, którym okazuje się zmierzenie z własnymi demonami - zajrzenie w głąb własnej psychiki.

Opowiadanie Iwaszkiewicza to przede wszystkim studium psychologiczne. Ukazuje ono mechanizmy działania psychiki księdza oraz siostry Joanny - oboje z nich są w rzeczywistości zupełnie inni, aniżeli mogłoby się zdawać.

Iwaszkiewicz w swym opowiadaniu demaskuje ponadczasowy charakter zła, które stanowi nieodłączną część ludzkiej psychiki. Jest ono zakorzenione w każdym z nas i wpisane w naszą kondycję.

Postać księdza Suryma jest przykładem człowieka, który nie zdaje sobie sprawy ze stanu faktycznej rzeczywistości oraz właśnie problemu istnienia pierwiastka zła. Bardzo mocno wierząc we wszechmoc Boga traci kontakt z rzeczywistością, co powoduje, że nie potrafi właściwie rozszyfrować zawiłości własnego umysłu i własnych emocji, a to z kolei popycha go do zbrodni.

Matka Joanna widzi obecne w sobie zło, lecz pełna próżności chce zepchnąć winę na wyimaginowanego demona, który ponoć ją opętuje. Nie jest w stanie przyznać sama przed sobą, że jej „opętanie„ wynika w głównej mierze z chęci wybicia się ponad tłum, bycia jednostką wybitną, słowem - z pychy, tak przecież niewybaczalnej u zakonnicy. Kobieta woli pozorować obecność demonów, aniżeli skonfrontować się z własnymi pokusami i żądzami.

Opowiadanie Iwaszkiewicz ukazuje mroczną stronę człowieczeństwa. Istnieje pewna ścieżka interpretacyjna, sugerująca nawiązania do wydarzeń wojennych jako wytłumaczenia ponadczasowego charakteru zła w świecie, lecz zdaje się, że taka interpretacja nieco pozbawia utwór pewnych subtelnych znaczeń. Wydaje się, że głównym problemem opowiadania jest odwieczne pytanie, zadawane przez wiele pokoleń ludzi - unde malum? Skąd bierze się zło?