Uniwersalizm cesarski - uniwersalizm średniowieczny - definicja, charakterystyka

W średniowiecznej Europie dominowały dwie nawzajem się zwalczające siły. Jedną z nich był zwierzchnik oraz przedstawiciel religii chrześcijańskiej, czyli Kościół katolicki na czele z papieżem oraz jego lokalnymi reprezentantami (księża i biskupi), drugą natomiast potężne i prężnie się rozwijające Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.

Zgodnie z teorią niemieckiego uniwersalizmu cesarskiego w osobie cesarza powinna się skupiać największa i najważniejsza władza nad wszelkimi ludami chrześcijańskimi. Cesarz to patron oraz reprezentant Kościoła katolickiego, propagator i nauczyciel myśli chrześcijańskiej. Miał także za zadanie wyplenienie pogaństwa poprzez przekazanie pouczeń i wskazówek zawartych w Piśmie Świętym. Na co dzień jednakże światłe założenia przegrywały walkę z dążeniem do zdobycia władzy za wszelką cenę oraz ekspansji terytorialnej. W zakres kontroli cesarstwa niemieckiego wchodziły rozległe terytoria, na obszarze których prowadzono misje nawracające pogan na jedyną właściwą religię – chrześcijaństwo. Ponadto próbowano podporządkować sobie okoliczne mniejsze państwa.

W myśl teorii uniwersalizmu papieskiego zwierzchnikiem i hegemonem w państwie miał być papież. Z kolei zgodnie z teorią uniwersalizmu cesarskiego ten urząd powinien przypaść cesarzowi niemieckiemu. Henryk IV wyznawał, iż władza cesarza pochodzi od Boga i tylko przed nim władca powinien odpowiadać. Było to stwierdzenie raczej racjonalne w aspekcie historycznym, gdyż w średniowiecznej Europie cesarstwo niemieckie całkowicie zdominowało państwa ościenne. Dlatego też tak radykalny ustrój polityczny funkcjonował bez większych przeszkód. Paradoksem była sytuacja, w której cesarz z biegiem czasu coraz mocniej związywał się z reprezentacją szlachty w celu utrzymania władzy. Hegemonia monarchy była więc kolosem na glinianych nogach.

Uniwersalizm cesarski to w głównej mierze bardziej tytuł prawny niż realnie sprawowana funkcja w państwie. Wygodne było stwierdzenie, iż król jest wybrańcem Boga, zwłaszcza w trakcie sporów doktrynalnych z Kościołem. Gloryfikowanie idei cesarza panującego w państwie w każdym ujęciu władzy sprzyjało umocnieniu jego pozornej pozycji wobec papieża, aczkolwiek sytuacja polityczna wewnątrz Cesarstwa tak naprawdę zmuszała sprawującego władzę do ustępstw. Konsekwencją tego stanu rzeczy był rozpad Cesarstwa oraz okres wielkiego bezkrólewia, co, analogicznie, zakończyło etap uniwersalizmu cesarskiego na terytorium ówczesnych Niemiec.