Kazimierz Odnowiciel - panowanie, osiągnięcia, reformy

W wyniku niesprzyjającej sytuacji wewnętrznej związanej z aspiracjami Bezpryma oraz kryzysem władzy królewskiej Mieszka II potencjalny następca tronu – Kazimierz – musiał uciekać z kraju. Początkowo wygnaniec trafił na dwór węgierskiego króla Stefana, który jednak jawnie sympatyzował z wrogim Piastom Brzetysławem czeskim i prawdopodobnie nawet uwięził polskiego księcia. Odzyskawszy wolność, Kazimierz udał się do cesarskich Niemiec, gdzie dzięki wpływom swojej matki Rychezy udało mu się zyskać szersze poparcie. Po powrocie Konrada II z Włoch zapowiedział on doraźne udzielenie pomocy Kazimierzowi (cesarz bowiem zaniepokojony był rosnącą pozycją Brzetysława, który wykorzystał panujący w Polsce chaos do łupieskiego najazdu na Wielkopolskę i zagarnięcia Śląska oraz części Małopolski) i umożliwienie mu powrotu na tron polski, który po śmierci Mieszka II w roku 1034 pozostawał praktycznie nieobsadzony. Nagła śmierć Konrada II w czerwcu roku 1039 na szczęście dla Kazimierza nie oznaczała drastycznej zmiany propolskiej postawy cesarstwa, ponieważ założenia jego polityki sumiennie kontynuował syn, Henryk III.

Jesienią roku 1039 Kazimierz przekroczył granicę polsko-niemiecką na czele zbrojnej, liczącej 500 rycerzy, eskorty niemieckiej oraz przypuszczalnie wiernych mu grup wojowników polskich oraz posiłków węgierskich i rozpoczął marsz w kierunku stosunkowo mało (w porównaniu np. do Poznania czy Gniezna) zniszczonego przez Czechów Krakowa. Powracający książę uzyskał ponadto częściowe poparcie – zaniepokojonych brzemiennym w skutkach brakiem władzy centralnej oraz zanikiem struktur państwowych – możnych małopolskich. Na swoją główną siedzibę Kazimierz wybrał właśnie Kraków, a nie bez znaczenia były w tym wypadku także czynniki geopolityczne, tzn. bliskość sojuszników węgierskich i ruskich – od tego czasu stopniowo środek ciężkości państwowości polskiej przenosił się z zachodu (Poznań, Gniezno) w kierunku właśnie Małopolski.

Po zorganizowaniu podstaw swojej władzy terytorialnej Kazimierz sformalizował sojusz z wielkim księciem kijowskim, Jarosławem Mądrym, poprzez małżeństwo z jego siostrą, Marią Dobroniegą (w roku 1043 sojusz został wzmocniony także małżeństwem Gertrudy, siostry Kazimierza, Izasławem – synem Jarosława Mądrego). Bliskie stosunki pomiędzy oboma państwami zaowocowały w roku 1047 wsparciem oddziałów ruskich dla – zakończonej sukcesem – karnej ekspedycji Kazimierza na Mazowsze, które w czasie bezkrólewia uniezależniło się od Polski za sprawą separatystycznych ambicji tamtejszego księcia, Miecława. Wcześniej, bo w roku 1040 rozpoczął się długotrwały konflikt odradzającego się państwa polskiego z Czechami o zagarnięty przez nich w roku poprzednim Śląsk. Pokonany przez wojska polsko-niemieckie Brzetysław ostatecznie za cenę złożenia hołdu i daniny utrzymał jednak swoją władzę nad Śląskiem.

W roku 1046 Kazimierz ponownie najechał sporne terytorium, ale nie udało mu się uzyskać satysfakcjonujących rezultatów – w tym samym roku doszło jeszcze do zjazdu książąt w Merseburgu, na którym potwierdzono wcześniejsze postanowienia odnośnie Śląska. Ostatecznie na zjeździe w Kwedlinburgu w roku 1054, który poprzedziła trzecia już interwencja zbrojna Kazimierza przeciwko Czechom, cesarz uregulował problematyczną kwestię przynależności państwowej Śląska. Od tej pory miał on formalnie wchodzić w skład państwa polskiego, ale Kazimierz zobowiązany był w zamian do płacenia rocznej daniny stronie czeskiej w wysokości 500 grzywien srebra i 30 grzywien złota. Decyzja ta stała się jednak na długie stulecia przysłowiową kością niezgody w stosunkach polsko-czeskich.

Oprócz przywrócenia Polsce jej terytorialnego kształtu sprzed lat Kazimierz zadbał również o rozwój wewnętrzny zjednoczonego przez siebie państwa. Jednym z głównych jego osiągnięć w tej dziedzinie było odnowienie podstaw organizacji polskie prowincji kościelnej, które zostały poważnie podkopane w latach 1031-1032 podczas tzw. reakcji pogańskiej oraz w roku 1039 w wyniku najazdu wojsk księcia Brzetysława (zniszczone i doszczętnie splądrowane zostały wówczas głównie budowle sakralne Wielkopolski oraz zrabowane i wywiezione z katedry w Gnieźnie m.in. relikwie Świętego Wojciecha i jego brata Radzyma-Gaudentego, a także wiele innych kosztowności). W roku 1046 książę odnowił także biskupstwo krakowskie. Kazimierz rozpoczął ponadto stopniową reformę struktury swojej armii – dotychczasowym członkom swojej drużyny zaczął nadawać majątki ziemskie, w zamian za użytkowanie których zobowiązywani byli oni do służby wojskowej, ale już na swój koszt (pozwoliło to znacząco odciążyć nadwątlony skarb książęcy).

Książę, waleczny dowódca oraz sprawny organizator, zmarł w dniu 28. listopada roku 1058 w Poznaniu, pozostawiwszy po sobie czwórkę synów, spośród których dwóch (Bolesław i Władysław) zostali w przyszłości władcami Polski. Całość działań, jakie książę Kazimierz przedsięwziął podczas swojego osiemnastoletniego panowania dla zewnętrznego i wewnętrznego umocnienia kraju, posłużyła potomnym jako powód do nadania mu honorowego przydomka „Odnowiciel”.