Komisja Mieszana - porozumienie episkopat-rząd (1950)

W okresie stalinowskim w Polsce Kościół prowadzić musiał niezwykle delikatną politykę. Szykanowany przez władze komunistyczne musiał szukać takich sposobów na przetrwanie, które nie naruszałyby jego autonomii. Działania te były o tyle trudne, że Kościół, wobec rozprawienia się z organizacjami konspiracyjnymi i antykomunistycznymi, był ostatnią opoką względnej niezależności.

Nacisk ze strony komunistów – szantaże, ciągłe przesłuchania i wtrącanie do wiezienia, stworzenie ruchu „księży patriotów” itd., powodował, że kardynał Wyszyński był świadomy, iż konieczne jest zawarcie kompromisu, który chociażby w niewielkim stopniu złagodzi sytuacje. W tym celu w roku 1949 powstała tzw. Komisja Mieszana, która miała na celu doprowadzić do porozumienia na linii episkopat-rządzący. Władza jednak w typowy dla siebie sposób prezentowała swą dwulicowość – prowadzenie rozmów nie spowodowało bowiem zelżenia nagonki (w roku 1950 upaństwowiono Caritas). Mimo to Wyszyński nie zamierzał rezygnować z prób zawarcia kompromisu.

3 kwietnia, w Krakowie, na konferencji plenarnej episkopatu Polski, odwołując się do konieczności przeczekania najcięższy czasów, przekonał zgromadzonych do swych pomysłów (1 biskup głosował przeciwko porozumieniu). Podpisane 14 kwietnia 1950 roku porozumienie zobowiązywało obydwie strony do wzajemnego poszanowania. I tak władza zgodziła się na kontynuację nauczania religii w szkole, organizowanie procesji i pielgrzymek oraz funkcjonowanie KUL-u. Ponadto swobodę zachować miały zakony a Kościół mógł prowadzić akcje charytatywne, wydawać prasę i książki.

W zamian episkopat zobowiązał się powstrzymywać antyrządowe zapędy duchowieństwa, potępić „zbrodniczą działalność band podziemia”, nawoływać do pracy nad odbudowa kraju i generalnie kierować się „polską racją stanu”.

Pierwsze reakcje na podpisanie umowy były mieszane. Nawet w Stolicy Apostolskiej obawiano się, że zgodzono się na zbyt wiele. Wkrótce jednak głos w sprawie zabrał sam papież Pius XII, który poparł działania kard. Stefana Wyszyńskiego i kontrowersje ucichły.

Summa summarum porozumienie to nie spełniło pokładanych w nim nadziei, bowiem strona rządowa nie zamierzała rezygnować z represji. Nic nie zmieniło również wystosowanie listu przez episkopat do prezydenta Bieruta we wrześniu tego samego roku.

Kulminacją konfliktu było internowanie w roku 1953 roku kard. Stefana Wyszyńskiego.