Grzegorz z Sanoka - biografia, życiorys

Humanizm ma swoje początki we Włoszech, tam znalazł sobie szerokie grono zwolenników, dzięki którym stopniowo przenikał do innych europejskich krajów. W Polsce za jednego z prekursorów myśli humanistycznej uważa się Grzegorza z Sanoka – wybitnego poetę, autora elegii, epigramów i pieśni, filozofa, podróżnika, mecenasa nauki i sztuki oraz gorliwego duchownego.

Grzegorz z Sanoka herbu Strzemię (choć źródła nie potwierdzają jednoznacznie jego szlacheckiego pochodzenia) urodził się najprawdopodobniej w roku 1406 w okolicach Sanoka na południu Polski. W dzieciństwie był surowo traktowany przez swojego ojca, co stało się przyczyną jego ucieczki z rodzinnego domu w wieku dwunastu lat. Pomimo młodego wieku prowadził odważne, podróżnicze życie, tułał się po świecie (kilka lat spędził nawet w Niemczech), aż w końcu w roku 1421 dotarł do stołecznego Krakowa, gdzie postanowił pozostać na dłużej. Tam też rozpoczął elementarną naukę, a następnie w latach 1428-1433 studiował na wydziale atrium Akademii Krakowskiej, uzyskując stopień bakałarza oraz profesora poezji rzymskiej. Po studiach osiadł najpierw na dworze Jana z Tarnowa, a później króla Kazimierza Jagiellończyka, gdzie zajmował się wychowaniem dzieci swoich opiekunów.

Pewnym jest, że Grzegorz z Sanoka do roku 1437 przyjął święcenia kapłańskie, po czym wyjechał do Włoch na dalsze studia. W Rzymie pracował krótko w kancelarii papieskiej za pontyfikatu Eugeniusza IV jako muzyk i kopista. Po powrocie do Polski otrzymał stopień magistra atrium (1439) Akademii Krakowskiej, gdzie jakiś czas wykładał poezję klasyczną. W roku 1440 została mu przydzielona parafia we Wieliczce – równocześnie pełnił wówczas funkcję osobistego kapelana króla Władysława III, a także pracował w kancelarii królewskiej. Towarzyszył władcy w jego wyprawach na Węgry oraz w ostatniej kampanii zakończonej klęską pod Warną w roku 1444. Po śmierci króla Grzegorz z Sanoka pozostał na Węgrzech, gdzie na dworze magnata, Jana Hunyadiego, wojewody siedmiogrodzkiego, zajmował się wychowaniem jego potomków.

Podczas wielu lat podróży po całej Europie miał okazję zatknąć się z różnymi prądami renesansowymi oraz uczestniczył w szeroko pojętym życiu kulturalnym Europy, co wywarło wydatny wpływ na dalsze jego życie. W roku 1451 Grzegorz z Sanoka wrócił do ojczyzny. Objął wówczas, jako siódmy łaciński duchowny, prestiżową archidiecezję lwowską, w której szybko dał się poznać jako sprawny organizator i administrator rozległej prowincji kościelnej, a także mecenas nauki, kultury i sztuki. Dzięki jego inicjatywie odrestaurowana została lwowska katedra oraz zbudowano i ufortyfikowano osadę Dunajów pod Lwowem. Miejsce to – a dokładniej dom Grzegorza z Sanoka – zasłynęło jako pierwszy w Polsce dwór humanistyczny z prawdziwego zdarzenia, w którym kwitło życie kulturalne i umysłowe, m.in. dzięki regularnym odwiedzinom wybitnych artystów i naukowców z całego kontynentu; jednym z nich był np. Filip Buonaccorsi (Kallimach), włoski humanista, wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka.

Poglądy polityczne Grzegorza z Sanoka sprowadzały się do poparcia silnej władzy monarszej. Jednocześnie jednak uważał, że prawa nie są ani naturalne, ani wieczne, ale pochodząc z nadania ludzkiego mają jedynie służyć państwu i jego obywatelom. Uważał, iż lud powinien mieć prawo do sprzeciwu wobec ustaw dla siebie niekorzystnych, które pochodzą od niesprawiedliwej władzy i popierają np. pasożytnictwo kosztem najuboższych. Był ponadto bodaj pierwszym z polskich myślicieli, który otwarcie krytykował scholastykę oraz ślepe podporządkowywanie nauki i przyrody ramom teologii, a także średniowieczne ideały umartwiania się i ascezy.

Grzegorz z Sanoka zmarł w dniu 29. stycznia 1477 w Rohatynie nieopodal Lwowa. Swoim niezwykle barwnym i obfitującym w przygody życiem na trwałe wpisał się w średniowieczną historię państwa polskiego jako jeden z najwybitniejszych myślicieli, przedstawiciel idei humanistycznych oraz arcybiskup Lwowa.