Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej

13 czerwca 1945 roku z inicjatywy Stalina, ułożono listę zaproszonych na konsultacje w sprawie utworzenia przyszłego, polskiego rządu. Był to czas, kiedy faktyczni przywódcy państwa polskiego zostali podstępnie uwięzieni i oczekiwali na proces (sławny proces szesnastu, który odbędzie się  w dniach 19-21 czerwca 1945 roku), a emigracyjny rząd protestował przeciwko prowadzeniu rozmów, przy jednoczesnym uciszaniu tych, którzy nie chcieli współpracować z Rosją. Protesty nie przyniosły najmniejszego skutku. Wraz z dniem 17 czerwca rozpoczęto rozmowy w Moskwie.

W trakcie trwania konsultacji dotyczących kształtu przyszłego rządu, rozpoczął się (19 czerwca) proces szesnastu, w którym w stan oskarżenia postawiono przywódców polskich, pomawiając ich między innymi o zdradę (współpracę z „obcymi mocarstwami”). Był on ściśle powiązany z konsultacjami, gdyż określał kształt przyszłego rządu, zupełnie uzależnionego od Stalina. Proces stanowił demonstrację ze strony Rosji, która chciała wyeliminować opozycję, zmuszając ją do przyznania się do postawionych zarzutów (przeciwko szesnastce świadczyli niejednokrotnie koledzy, złamani w długotrwałym śledztwie, połączonym z katowaniem), co miało zagwarantować poparcie europejskiej opinii publicznej, zwłaszcza przywódców mocarstw. Tak też się stało. Wyroki w sprawie szesnastu oskarżonych ogłoszono 21 czerwca, nie skazując nikogo na śmierć, co pozwoliło uspokoić mocarstwa i w tym samym dniu ogłoszono zawarcie porozumienia w sprawie powstania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.

25 czerwca premier Tomasz Arciszewski zgłosił formalny protest przeciwko TRJN, jednocześnie deklarując, że jedynym legalnym polskim rządem jest rząd londyński. Protest nie miał skutków praktycznych, a mocarstwa uznały sprawę polską za zamkniętą. 28 czerwca delegaci polscy wrócili z Moskwy i przedstawiono oficjalny komunikat, stwierdzający powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, na którego czele osadzono Edwarda Osóbkę-Morawskiego, a w charakterze wicepremierów powołano Władysława Gomułkę oraz Stanisława Mikołajczyka. W skład rządu weszli przedstawiciele szerokiej palety ugrupowań, co miało świadczyć na korzyść tego, że jest to faktycznie rząd porozumienia. Tylko jednak Mikołajczyk dostał istotną funkcję (już w 1947 roku został zmuszony do opuszczenia kraju), pozostali opozycjoniści, którzy stali na stanowisku ugody, otrzymali stanowiska poboczne, jak np. Mieczysław Thugutt - telegraf i pocztę (nominacji nie przyjął).

Nowy rząd został uznany na arenie międzynarodowej. Zaprotestował tylko Watykan, a Irlandia, Hiszpania, Kuba oraz Iran jeszcze przez pewien czas będą przyznawać miano prawowitej władzę polskiej rządowi emigracyjnemu i z nim utrzymywać stosunki dyplomatyczne.