Polska i jej rola w dziejach europejskiej gospodarki i struktur społecznych

Za czasów Mieszka I gospodarka Europy dorównywała tej w Afryce (ok. 12 – 13 % produkcji). Około 70 % produkcji powstawało w Azji, zdecydowanym liderze wczesnego średniowiecza (dominowały Chiny i Indie). Polska, jako nowy twór państwowy, rozwijała się wolno.

Początkową, główną formą gospodarowania było rolnictwo. Szybkie wyjałowienie ziemi zmusiło chłopów do przejścia z systemu jednopolowego do dwupolówki (pole dzielono na dwa, w każdym roku jedno z nich uprawiano, a drugie ugorujące, odpoczywało), a w XIII wieku, czyli stosunkowo późno, do trójpolówki (pole dzielono na trzy części, każdego roku uprawiano dwie, obsiewając je wiosną zbożem jarym, jesienią zaś – ozimym; trzecia część odpoczywała, będąc użytkowana jak pastwisko).

Również w XIII wieku rozwinęło się osadnictwo. Zakładano nowe wsie, stare modernizowano. Na prawie magdeburskim (w ściśle określony sposób: z centralnym rynkiem z kramami kupców, od którego odchodziły wzajemnie prostopadłe uliczki, wokół których skupiali się rzemieślnicy) lokowano miasta. Rozkwit osadnictwa przypadł na czas panowania Kazimierza III Wielkiego.

W XIV i XV wieku rozwinął się handel zagraniczny. Eksportowano z Polski drewno, zboże (spławiane Wisłą aż do Gdańska, odzyskanego w 1466 r., który stał się jednym z najważniejszych ośrodków handlu w basenie Morza Bałtyckiego), a także woły do Niemiec.

Unia lubelska (1569 r.) stworzyła magnatom szansę na zakładanie olbrzymich latyfundiów na rozległych ziemiach Litwy i Ukrainy. Rzeczpospolita Obojga Narodów umocniła anachroniczny system feudalny, nastawiony na rolnictwo, gdy tymczasem w Europie, ożywionej epoką wielkich odkryć geograficznych i snem o kolonialnej potędze, rozwijał się powoli kapitalizm (proces przejścia od jednego do drugiego systemu gospodarczego wywołał tzw. kryzys XVII wieku). W Anglii rosło znaczenie mieszczan i przedsiębiorców, którzy przerwali czasy dominacji szlachty.

Polska gospodarka folwarczna, zakładająca wyzysk chłopów, będących właściwie tanią siłą roboczą, upadła, gdy w XVII wieku kraj rozgorzał ogniem wojen. Zniszczenia były ogromne, a choć panowanie Jana III Sobieskiego przyniosło chwilową poprawę, brak dynamicznych zmian pokrzyżował plany światłej części magnaterii, dotyczące modernizacji gospodarki. Ostatecznie, rozbiory dopełniły dzieła. W tym samym czasie, europejscy bogacze zakładali latyfundia w Ameryce Południowej. Coraz silniejsza stawała się pozycja Rosji, zwłaszcza za panowania Piotra Wielkiego. Stany Zjednoczone wybiły się na niezależność, produkcja Afryki w szybkim tempie malała, a gospodarka Azji przestawała się rozwijać.

W XIX wieku dokonała się w Anglii rewolucja przemysłowa, stopniowo ogarniająca swym zasięgiem inne kraje europejskie. Po raz pierwszy gospodarka europejska prześcignęła azjatycką. Powstanie przemysłu, mechanizacja i modernizacja rolnictwa na zawsze pogrzebały zależności feudalne. Już w pełni rozwijał się kapitalizm, a zniechęcenie nim pchnęło niektórych w kierunku socjalizmu. Pod koniec XIX wieku największą gospodarką światową były Stany Zjednoczone.

Ziemie polskie pod zaborami rozwijały się wolno. W strefie wpływów Rosji powstały jednak pierwsze zakłady (m.in. włókiennicze i spożywcze), austrowęgierska Galicja zachowała prymitywny rolniczy charakter.

Odzyskanie niepodległości przypadło na trudny czas poprzedzający światowy kryzys gospodarczy. Rząd premiera Grabskiego podjął w 1924 r. próbę forsowania ustaw, mających odmienić oblicze polskiej gospodarki. Cięto wydatki, ograniczono biurokrację i wprowadzono polską walutę – złotówkę, mającą zastąpić nic nie warte w wyniku inflacji marki. Później, za sprawą ministra przemysłu i handlu, Eugeniusza Kwiatkowskiego, rozwinęła się rola Gdyni jako głównego polskiego portu, rozpoczęto też całkowitą modernizację przemysłu.

Niestety, lata 30-te i wspomniany już światowy kryzys zahamował dynamiczny wzrost gospodarczy. Polska borykała się z bezrobociem i brakiem perspektyw tak w skali narodu, jak i obywateli. Ponowne odrodzenie zostało zaprzepaszczone wybuchem II wojny światowej.

Po wojnie liderem gospodarki światowej były Stany Zjednoczone, a drugie miejsce przypadło ZSRR. Polska, która znalazła się w strefie wpływów tego ostatniego, przyjęła jego  koncepcję rozwoju. Rozpoczęła się szybka industrializacja, jednak rynki zbytu ograniczyły się do innych krajów socjalistycznych. Dodatkowo, zaciągnięte wtedy kredyty na długo stały się zmorą naszej gospodarki. Ostatecznie, upadek socjalizmu i odzyskanie niezależności w 1989 r. pozwoliło na zastąpienie koncepcji gospodarki nierynkowej – rynkową i zainicjowanie dalszych zmian. Po tym, jak Polska wstąpiła w 2004 r. do Unii Europejskiej, rozwój postępuje wolno, ale stopniowo.

Trudno oszacować, w jakim stopniu kryzys finansowy z 2009 r. wpłynie na przyszłość gospodarek światowych i Polski.

Tak samo, jak gospodarka, także społeczeństwo Polski rozwijało się w oparciu o (i oddziaływało na) Europę. Jednak postępująca od XVII wieku izolacja naszego kraju, pochłoniętego własnymi zmartwieniami, jednocześnie podążającego zgubną, feudalną drogą, ograniczyła tę interakcję. Sytuacji nie poprawiły rozbiory i zabory. Po odzyskaniu niepodległości, a później po przezwyciężeniu komunizmu Europa musiała na nowo nauczyć się Polski. Tym razem jednak, za sprawą Solidarności, Lecha Wałęsy i papieża Jana Pawła II, odegraliśmy istotną rolę w powstawaniu nowej Europy.
Pozostaje mieć nadzieję, że Polska, jako członek Unii Europejskiej, będzie nie tylko trzymać się wyznaczonej linii rozwoju, ale także forsować własne dobre propozycje.