Początki i rozwój filozofii w starożytności - Starożytna filozofia Zachodu

Między VII a VI wieku p.n.e. w Milecie (Azja Mniejsza) powstała pierwsza grecka szkoła filozofii, od geograficznej krainy Jonii nazywana jońską. Założył ją Tales.

Rozpoczął się czas greckiej filozofii przyrody. Wychowankowie szkoły uważali, że wszystko bierze się z istnienia jednej praprzyczyny, prazasady (arche). Podkreślali zmienność świata, i wszechobecny ruch, w kontekście zmienności żywiołów. Prócz Talesa, wybitnymi jończykami byli Anaksymander, Anaksymenes i Heraklit (ten ostatni zwykł powtarzać panta rhei - „wszystko płynie”).

Również w VI wieku p.n.e. rozwinęła się szkoła pitagorejczyków (od imienia Pitagorasa, jej twórcy). Rozdzielili oni ciało i duszę, która mogła według nich wędrować niezależnie od fizycznej powłoki. Za praprzyczynę uważali liczby. Ich rozmyślania dały podwaliny wielu działom matematyki.

W V wieku p.n.e. zaczęli swą działalność sofiści, którzy skierowali swą uwagę nie na przyrodę, lecz na człowieka i społeczeństwo. Sprzeciwili się religii, podkreślając wolność ducha. Uważali, że wiedza znaczy więcej niż bogactwo. Przeciwnie do teoretyzujących jończyków, zwrócili się ku empiryzmowi. Sofiści zakończyli okres zwany przedsokratejskim, przygotowując grunt pod okres klasyczny.

Trzech wielkich filozofów: Sokrates, Platon (uczeń Sokratesa)  i Archimedes (uczeń Platona) stworzyli doktryny, które przetrwały stulecia.

Sokrates nauczał, zaczepiając przypadkowych przechodniów w Atenach. Znany był z tego, że nigdy nie kłamał. Twierdził, że istnieje dobro bezwzględne (co stało w sprzeczności z sofickim relatywizmem) które nazywał cnotą (arete), którą utożsamiał z mądrością i prawdą. Wiedza była dlań tożsama z dobrem, niewiedza zaś, której nie pragnęło się uleczyć, była złem. Sokrates został oskarżony o nie czczenie ateńskich bogów i psucie młodzieży.

Platon wprowadził pluralizm, rozróżniając to, co przynależne światowi zmysłów (a więc ulotne, niejednoznaczne, w mniejszym lub większym stopniu nieprawdziwe) i to, co należy do świata idei, stałego i prawdziwego. Trzeci, Arystoteles, stworzył logikę, rozwinął metafizykę, wywyższył teorię nad doświadczenie, uporządkował znane nauki oraz wyznaczył kierunek filozofii europejskiej na prawie 20 wieków, rozwijając jednocześnie fizykę, biologię, matematykę (wiele teorii okazało się błędnych, jednak nie umniejsza to jego przenikliwości).

Wreszcie, okres hellenistyczny, który przyniósł nowe nurty filozofii. Wymienić należy hedonistyczny epikureizm (od imienia twórcy, Epikura), któremu zawdzięczamy maksymę carpe diem – chwytaj dzień, żyj chwilą (bo nic, prócz niej, nie masz) oraz stoicyzm (rozwijany przez Zenona z Kition, Senekę, Cycerona i cesarza-filozofa Marka Arliusza), postulujący dążenie do zachowania dyscypliny moralnej i nie poddawanie się skrajnym emocjom, bo tak radość, jak i smutek, są ulotne, cnota jednak trwa niezmieniona.

Okres przejściowy między filozofią starożytną i średniowieczną był długi, obfitował w narodziny i zmierzchy różnych doktryn, czerpiących z nauk wcześniejszych pokoleń i zapowiadających przyszłe nurty. Przemiany religijne (porzucenie pradawnych kultów na rzecz chrześcijaństwa) odegrały istotną rolę w podejściu Europejczyków do filozofowania.