Monarchia Henryków śląskich – Państwo Henryków śląskich i próba zjednoczenia Polski

Na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego z roku 1138 Polska została podzielona na dzielnice oddane w zarząd jego synom, nad którymi tytularną zwierzchnią władzę sprawować miał senior - najstarszy z rodu Piastów, administrator tzw. dzielnicy senioralnej, czyli centralnie położonych, kluczowych terytoriów w kraju. Jednak już niedługo po śmierci władcy, wymyślony przez niego nowy system rządzenia państwem uległ poważnemu załamaniu - powszechne stały się bratobójcze walki o tron krakowski a poszczególnie prowincje co raz bardziej uniezależniały się od władzy centralnej. Około 100 lat po wprowadzenia w Polsce zasady senioratu zwierzchnia władza księcia krakowskiego nie miała już praktycznie żadnego posłuchu wśród książąt dzielnicowych.

Wtedy to, na początku XIII wieku na Dolnym Śląsku powstało silne regionalne władztwo skupione wokół Wrocławia, rządzonego przez wnuka Władysława Wygnańca - Henryka I Brodatego. Umiejętnie i rozważnie prowadzona polityka wewnętrzna, czyli działanie takie jak: konsekwentne popieranie rozwoju lokalnej gospodarki, intensywna kolonizacja na prawie niemieckim oraz wzmocnienie pozycji księcia wobec możnych doprowadziły w niedługim czasie do znacznego wzrostu pozycji prowincji śląskiej wśród wszystkich dzielnic piastowskich. Henryk Brodaty ponadto powiązał rozmaitymi więzami zależności ze swoim księstwem spore obszary zachodniej, centralnej i południowej Polski - właściwie poza strefą jego wpływów bądź bezpośredniej władzy znajdowały się tylko Mazowsze, Kujawy, Pomorze oraz północna Wielkopolska. Jednak stworzone przez niego rozległe państwo było bardzo niejednolite i powiązane nietrwałymi więzami tj. regencja w imieniu małoletniego księcia czy tymczasowy obór przez lokalne możnowładztwo. Książę Henryk I zmarł dożywszy sędziwego wieku w roku 1238 w Krośnie Odrzańskim, pozostawiając zalążek zjednoczonego państwa polskiego w rękach swojego ambitnego syna - Henryka II, zwanego później Pobożnym.

W pierwszych latach swoich rządów, Henryk II musiał stawić czoła separatystycznym dążeniom niektórych, kontrolowanych przez siebie prowincji tj. ziemia sandomierska czy księstwo opolskie. Ostatecznie za cenę uspokojenia napiętej sytuacji książę wrocławski zrzekł się powyższych terytoriów na rzecz kolejno Bolesława Wstydliwego i Mieszka II Otyłego. Wszystko wskazywało już wówczas na fakt, iż rozległe władztwo Henryka II powoli konsoliduje się wokół osoby księcia i kolejnym jego krokiem powinno być rozpoczęcie starań o koronę królewską oraz dążenie do przezwyciężenia zgubnego dla Polski rozbicia dzielnicowego. Niestety, wszystkie nadzieje i dążenia do zjednoczenia ziem polskich pod berłem Henryka II Pobożnego zostały nagle i brutalnie przerwane przez klęskę pod Legnicą z roku 1241 - zwycięscy Mongołowie po bitwie ścięli głowę dowódcy polsko-niemieckiej armii chrześcijańskiej.

Śmierć księcia wrocławskiego rozpoczęła nowy etap wewnętrznych walk o przywództwo nad dzielnicową Polską a pomniejsi książęta nie byli w stanie odbudować terytorialnie i moralnie tzw. monarchii Henryków śląskich.