Średniowiecze - początek i koniec średniowiecza - różne wersje skrajnych dat epoki

Średniowieczem nazywamy epokę w historii świata, sztuce i kulturze, którą poprzedziła starożytność oraz po której nastąpiły czasy nowożytne. Obecnie w historiografii występuje kilka różnych koncepcji odnośnie krańcowych dat epoki średniowiecza.

Najwcześniej, historycy doszukują się początku średniowiecza w roku 415 n.e., kiedy to w egipskiej Aleksandrii miało miejsce morderstwo Hypatii - wybitnej uczonej, znawczyni matematyki i astronomii, związanej trwale z pozostałościami po pogańskich kultach starożytnego Egiptu. Wówczas to w Afryce Północnej szybko rozrastały się wpływy chrześcijaństwa, na czele którego stał radykalny arcybiskup Cyryl - późniejszy święty. Doprowadziło to do konfliktu pomiędzy namiestnikiem Orestesem - uczniem Hypatii a Cyrylem, który to ostatecznie zakończył się brutalnym morderstwem Hypatii. W dziejach antycznych, wydarzeniu temu można przypisać znaczenie symboliczne, jako umowny kres epoki politeistycznych pogańskich religii a zarazem (metaforyczny) początek drogi ku dominacji chrześcijaństwa, które niedługo później stanie się niejako symbolem średniowiecznego świata.

Drugą opcją w poszukiwaniach początku średniowiecza jest rok 476, czyli kres istnienia imperium zachodniorzymskiego. Jest to bodaj najbardziej rozpowszechniona i najszerzej uznawana cezura, której zwolennicy mają oparcie w solidnych argumentach merytorycznych. Rzym wyraźnie zdominował świat antyczny na przełomie er i jego potęga nierozłącznie powiązana jest z postrzeganiem końca epoki starożytności. W IV i V wieku n.e. obserwujemy już ewidentne symptomy kryzysu państwowości rzymskiej spowodowanego zagrożeniami ze strony barbarzyńców oraz niepokojami wewnętrznymi. Od roku 475 władzę w Rzymie sprawował nieudolny cesarz Romulus Augustulus, którego słabość postanowił wykorzystać barbarzyński wódz Odoaker - pozbawił go ostatecznie tronu w dniu 4 września roku 476. Imperium zachodniorzymskie błyskawicznie popadło w nieład a tradycja jego w następnych stuleciach kontynuowała była przez Bizancjum, czyli Cesarstwo Wschodniorzymskie.

Kolejną koncepcją daty przełomu epok jest rok 526, w którym to cesarz wschodniorzymski, Justynian I Wielki, wybitny organizator, prawodawca i zdobywca, na mocy jednego ze swoich dekretów, zamknął Akademię Platońską, która uchodziła za centrum kultywowania tradycji kultów pogańskich na terenie Grecji. Filozofowie, którzy stanowili jej trzon zmuszeni zostali do emigracji na teren Persji (do Harranu). Było to symboliczne odcięcie się od pogańskich wierzeń antycznych Achajów i utorowanie drogi do zastąpienia ich przez chrześcijaństwo.
I

nnymi proponowanymi przez historyków datami, które jednak nie są aż tak popularne jak te przedstawione powyżej, są m. in. rok 622 - czyli ucieczka Mahometa, twórcy doktryny islamu, z Mekki do Medyny (tzw. hidżra) oraz 800, czyli koronacja Karola Wielkiego na cesarza Franków.
Podobnie jak w przypadku początku epoki średniowiecza, tak i w kwestii jej zakończenia występują spore wątpliwości. Daty proponowane jako krańcowa jej cezura są nieco mniej rozbieżne, ale także można wyodrębnić co najmniej kilka solidnie uargumentowanych wersji.

Opcja najwcześniejsza wiąże się z wynalezieniem przez Jana Gutenberga ruchomej czcionki drukarskiej, która w niedługim czasie zrewolucjonizowała europejskie piśmiennictwo - żmudne i mozolne przepisywanie ksiąg z skryptoriach zostało zastąpione przez masowy druk. Umownie przyjmuje się rok 1450 jako moment wynalezienia przez Gutenberga rewolucyjnej pracy drukarskiej a pierwszymi wydanymi przez niego pozycjami były: Biblia oraz Księga Wszelkiej Mądrości.

Najbardziej popularna wśród historyków data początku średniowiecza jest jednak o kilka lat późniejsza i odnosi się do precedensowego zdobycia przez Turków osmańskich cytadeli w Konstantynopolu w roku 1453. Stracił wówczas władze ostatni cesarz wschodniorzymski, Konstantyn XI a potężne Bizancjum - symbol tradycji rzymskiej i niekwestionowane imperium na wschodzie, przestało faktycznie istnieć. Rozpoczął się wtedy okres zakrojonej na szeroką skalę ekspansji tureckiej na obszary Europy Południowej, Afryki Północnej oraz Azji Mniejszej, której to zatrzymanie stało się priorytetem dla zagrożonych chrześcijańskich władców europejskich epoki nowożytnej.

Także lata 1492 - odkrycie przez wyprawę morską dowodzoną przez Krzysztofa Kolumba tzw. Nowego Świata, czyli dotarcie do Ameryki Środkowej i początek ślepego europejskiego kolonializmu oraz 1517 - wystąpienie w Wittenberdze kościelnego opozycjonisty, Marcina Lutra, uznawany za faktyczny początek rozłamu w kościele katolickim, czyli reformacji, aspirują do miana końcowej daty epoki średniowiecza, ale wobec zdecydowanego audytorium jakie posiada we współczesnej historiografii rok 1453, pozostają one raczej na uboczu.