Maghreb, Afryka Północna - Almorawidzi, Almohadzi - panowanie

Termin Maghreb w rozumieniu historii średniowiecza odnosi się do terenów opanowanych przez muzułmanów w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego, obejmuje północno-zachodnie wybrzeża Afryki oraz tzw. arabską część Półwyspu Iberyjskiego.

Od XI wieku obszar Maghrebu należał w większości do egipskich Fatymidów, jednak ze względów kulturowych oraz różniących się interesów strategicznych i gospodarczych, polityka prowadzona przez kairskich kalifów nie do końca pokrywała się z interesem zachodnich muzułmanów. Na tej płaszczyźnie należy dopatrywać się podłoża powstania licznych tendencji odśrodkowych od szyickiej doktryny, które miały miejsce w średniowieczu na terenie Maghrebu.

Pierwszy ruch, który zapoczątkował nową epokę w dziejach regionu, wywodził się z kręgów tzw. derwiszów i związany jest z osobą muzułmańskiego mnicha – Abdallaha ibn Jasina. Jemu to i jego hasłom poparcia udzielił saharyjski szejk – Jahija ibn Omar, który w połowie XI wieku utworzył na terenie dzisiejszego Maroka niezależny ośrodek polityczny oraz zapoczątkował rządzącą nim dynastię władców, zwanych Almorawidami (arab. al-murabitun – klasztorni). W roku 1062 założona została stolica nowo powstałego państwa – Marrakesz, a w latach następnych zasięg wpływów Almorawidów poszerzył się także o część Hiszpanii, gdzie na pomoc w walce z chrześcijanami wezwali ich tamtejsi Arabowie. Do roku 1090 praktycznie cała niechrześcijańska Hiszpania znalazła się pod panowaniem władców z Marrakeszu, ale stworzone przez nich państwo nie zdołało przetrwać ogólnoeuropejskiego entuzjazmu związanego z ideą wojny za wiarę, czyli krucjaty do Ziemi Świętej lub tzw. rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim. Ostatecznie państwo Almorawidów uległo stałemu naporowi sił jednoczących się królestw hiszpańskich, wspieranych przez ochotników z Europy.

Dodatkowym czynnikiem destabilizującym dotychczasowy porządek w Maghrebie było pojawienie się nowej muzułmańskiej siły politycznej, skupionej wokół sekty tzw. zwolenników jedynobóstwa (arab. al-muwahiddin) i jej fanatycznego przywódcy – Ibn Tumarta. Od roku 1121 zaczął się on tytułować głową nowego teokratycznego państwa i nawoływać do bezpardonowej walki z heretykami – Almorawidami oraz chrześcijanami i Żydami. Następcy Ibn Tumarta, zwani Almohadami, zdobywając Marrakesz w roku 1146 rozbili resztki upadającego państwa swoich poprzedników i skutecznie zajęli ich miejsce. Podobnie w niedługim czasie udało się także Almohadom podporządkować sobie arabską część Hiszpanii. Jednak klęska z wojskiem chrześcijańskim pod Navas de Tolosa definitywnie przekreśliła ambicje nowych kalifów muzułmańskiego zachodu, którzy wkrótce potem musieli uznać wyższość zakrojonej na szeroką skalę iberyjskiej rekonkwisty.