Podbój Rusi przez Mongołów

XI-wieczna Ruś, bardziej niż jakiekolwiek inne państwo, ze względu na rozległość terenów doświadczała charakterystycznych dla owego okresu bolączek. Co prawda w połowie wieku Jarosławowi Mądremu udało się zjednoczyć całe terytorium, ale po jego śmierci doszło do kolejnego bardzo dramatycznego rozbicia na kilkanaście walczących ze sobą dzielnic. Taki stan rzeczy był po części zasługą samego księcia nowogrodzkiego, który pozostawił po sobie niezwykle skomplikowany porządek dziedziczenia. Nieprzejrzysty system skłócił cała dynastię i doprowadził do permanentnej wojny domowej. Walki te były przyczyną osłabienia najważniejszych ośrodków życia społecznego tj. Kijów; inne, do tej pory marginalne, zyskiwały na znaczeniu – zwłaszcza obejmująca skolonizowane tereny fińskie Ruś Zaleska.

W tym samym czasie na Dalekim Wschodzie w bardzo szybkim tempie ukształtowała się potęga, która wkrótce miała dać się we znaki Rosjanom. W roku 1206 Temudżynowi, który przybrał imię Czyngis-chan, udało się zjednoczyć wszystkie plemiona mongolskie. Władca ten wykazał się nie lada talentem przekształcając koczowników w dobrze zorganizowana armię. W latach 1209-1211 wojsko Chana walcząc równolegle na dwóch frontach, w Chinach i Turkiestanie, obydwie kampanie kończyło po swej myśli.

Do pierwszych konfrontacji mongolsko-ruskich dochodziło już w latach 20. XIII wieku. Wtedy to władca Chorezamu zwrócił się do książąt ruskich z prośbą o pomoc w bataliach z szarżującymi Mongołami. Zorganizowana w roku 1223 koalicja książąt doznała jednak druzgocącej klęski nad rzeką Kałką. Ponieważ jednak priorytetem dla Chana były Krym, Ruś pozostawiona została samej sobie. Fakt, że Rusini ośmielili się stanąć do walki, został jednak zapamiętany i przyszłe plany ekspansji obejmowały już tereny przez nich zasiedlone. Inwazja ta nie miała być przeprowadzona przez Czyngis-chana, bowiem wielki wódz zmarł w roku 1227.

Po zakończeniu przygotowań – w roku 1236 – doświadczony Batu-chan rozpoczął kroki wojenne. Po uporaniu się z Bułgarami krymskimi, dowódca skierował się w stronę Rusi Zaleskiej. Po drodze zniszczone zostały m.in. Riazań, Kołyma, Moskwa i Rostów. W roku 1238 Mongołowie zwyciężyli w bitwie nad rzeką Sitą, co równoznaczne było z wyeliminowaniem największych skupisk oporu (w walce zginął książę włodzimierski Jerzy Wsiewołodowic).

Po uzupełnieniu zapasów Mongołowie ruszyli w kolejną wyprawę na zachód w roku 1239. Wszelkie armie ruskie, jakie stanęły na ich drodze, zostały pobite, ziemie natomiast spustoszone. Kampania zwieńczona została zdobyciem i spaleniem Kijowa.

W zdobytych krajach najeźdźcy bardzo często pozostawiali dawnych władców oraz nie wtrącali się w sprawy religii i obyczajów. Tak też było w przypadku Rusi. Książęta uzyskiwali pisemną zgodzę oraz pełnię odpowiedzialności za swe tereny. W razie problemów mogli oni zwracać się do tatarskich zwierzchników o pomoc. Jeśli nie wywiązywali się z umowy, natychmiast byli zastępowani. Ich głównym zadaniem było ściąganie daniny dla chana. Ponadto ludy musiały dostarczać oddziałów wojskowych na dalsze wyprawy mongolskie. W owym czasie względną niezależność uzyskał Aleksander Newski, któremu przypadło księstwo zaleskie. Jako że udało mu się pokonać Szwedów i nie próbował wyłamywać się spod władzy chana, zyskał zaufanie i wolną rękę.

Proces stopniowego zrzucania jarzma mongolskiego przez Ruś rozpoczął się w połowie wieku XIV, a kluczowym wydarzeniem była wygrana bitwa na Kulikowym Polu w 1380 roku.