Barbara Radziwiłłówna i Zygmunt August - związek, potajemny ślub

Królowa Bona od najmłodszych lat pieczołowicie opiekowała się swoim synem, Zygmuntem Augustem, który był jej „oczkiem w głowie”. Jej obsesją było ponadto formalne, jak najwcześniejsze zagwarantowanie mu sukcesji po ojcu – co ostatecznie udało jej się w roku 1530. Ponadto, aby zapewnić przyszłość rodowi, Bona chciała starannie wybrać życiową partnerkę dla królewicza – przyszłą królową.

Jednak niesforny następca tronu nie zawsze w pełni podporządkowywał się swojej zaborczej matce. Momentem, który zasadniczo wpłynął na dalsze losy przyszłego króla oraz jego najbliższego otoczenia, była wizyta Zygmunta Augusta na Litwie w październiku roku 1543, kiedy to spotkał się on po raz pierwszy z piękną Barbarą z wpływowego rodu Radziwiłłów. Wówczas to doszło prawdopodobnie do pierwszego bliskiego kontaktu pomiędzy kochankami i wizyta królewicza została nieznacznie przedłużona – oficjalnie z powodu szalejącej zarazy. Od tego czasu Zygmunt August i Barbara spotykali się dość regularnie (około raz na miesiąc). W tym czasie – dokładnie od maja roku 1543 – syn Zygmunta I Starego i Bony był już zaślubiony z Elżbietą Habsburżanką, która jednak z czasem poważnie podupadła na zdrowiu (miała częste napady padaczki). 15. czerwca roku 1545 w Wilnie Elżbieta zmarła z wycieńczenia organizmu po długotrwałych atakach padaczki, a jej ciało spoczęło w tamtejszej katedrze – królewicz został wdowcem.

Podczas jednego z potajemnych jego nocnych spotkań z kochanką do pokoju najprawdopodobniej wtargnęli bracia Barbary, którzy pośrednio przymusili królewicza do wzięcia szybkiego ślubu z pomocą księdza, który (niby przypadkowo) wynajmował pokój piętro niżej. Zygmunt August nie przejmując się specjalnie konsekwencjami swojego postępowaniu przystał na propozycję i w tajemnicy pojął za żonę Barbarę Radziwiłłównę. Niektórzy historycy dopatrują się w takim zachowaniu rodziny Barbary jedynie chęci politycznego awansu rodu oraz objęcia wpływowych urzędów, ale nie ulega wątpliwości, że uczucie pomiędzy Zygmuntem Augustem a Barbarą było szczere.

Wiadomość o potajemnym małżeństwie królewicza wywołała ogromne wzburzenie pary królewskiej oraz posłów i senatorów, którzy zgodnie nazwali je mezaliansem, jednocześnie domagając się jego unieważnienia. Jednak nieugięta postawa Zygmunta Augusta doprowadziła ostatecznie do wymuszonej akceptacji jego nowej małżonki.