Wielka Brytania - ekspansja na Wyspach Brytyjskich w XI-XIII w.

Panowanie władców z dynastii normandzkiej oraz Henryka II Plantageneta to okres, w którym Anglia rozpoczęła swoją ekspansję na nieopanowane dotąd celtyckie części Wysp Brytyjskich – Walię, Szkocję oraz Irlandię.

Walijczycy na zachodzie wyspy przez długi czas skutecznie odpierali ataki normańskie. Dopiero Wilhelm Zdobywca po długich walkach zdołał narzucić im umowne zwierzchnictwo oraz wcielić do angielskiej prowincji kościelnej, podporządkowując ich mnisze biskupstwa metropolii w Canterbury. Jednak więzy Walii z normandzką Anglią były na tyle słabe, że już za panowania syna i następcy Wilhelma Zdobywcy – Wilhelma II Rudego – kraj ten stał się na powrót praktycznie niezależny. Wyprawy przeciwko Walijczykom ponowił dopiero Henryk II, któremu ostatecznie udało się zmusić ich do uległości poprzez założenie hołdu lennego.

Królestwo Szkocji na północy został formalnie podporządkowane duńskim najeźdźcom pod wodzą Kanuta Wielkiego w pierwszej połowie XI wieku. Następnie miała miejsce fala wojen domowych i walk wewnętrznych pomiędzy rodami arystokratycznymi, z których ostatecznie zwycięsko wyszedł Malkolm III, założyciel nowej dynastii – Dunkeld. Nowy król po bohaterskiej walce musiał w końcu uznać wyższość Wilhelma II Rudego, któremu zmuszony został złożyć hołd lenny z ziem, które formalnie należały do Anglii. Z czasem elity szkockie uległy powszechnej anglizacji – Malkolm III poślubił angielską księżniczkę Małgorzatę, a także sprowadzono do Szkocji angielskie wzorce w administracji i łacińskiej organizacji kościelnej, którą podporządkowano biskupstwu w Yorku. Więzy lenne łączące oba kraje potwierdzone i rozszerzone zostały w Falaise w roku 1174, gdzie Henryk II narzucił swoim północnym sąsiadom niekorzystny dla nich traktat. Na przełomie wieków jednak odrodziły się wśród Szkotów silne tendencje niepodległościowe, które dodatkowo wzmagane były przez opozycję wobec panujących Plantagenetów oraz nieprzyjazną wobec Anglii Francję.

Ekspansja angielska na Irlandię ściśle wiąże się ze stanowiskiem papieża Hadriana IV, który uważał, że ciągłe zatargi między Rzymem a mnichami iryjskimi, ich odrębny obrządek i organizacja kościelna znamionują tendencje do herezji wśród mieszkańców Irlandii. W roku 1155 papież nadał Henrykowi II wyspę oraz zasygnalizował, że wskazane byłoby usankcjonowanie na niej pozycji łacińskiego kościoła. Pierwsze królewskie ekspedycje do Irlandii poprzedziły prywatne wyprawy anglo-normandzkich baronów, m.in. Ryszarda, hrabiego Pembroke, któremu nawet udało się w 1169 roku poślubić córkę umierającego króla i objąć władzę w królestwie. Niedługo potem Ryszard, uporawszy się z opozycją innych irlandzkich „królów”, złożył hołd z wyspy swojemu seniorowi z posiadłości angielskich, królowi Henrykowi II.

W celu wymuszenia podległości lennej przez pozostałych „królów”, na Irlandii wylądował na czele swoich wojsk osobiście angielski władca i dokonał tego bez większego oporu. Swoje oraz papieża Hadriana IV plany ziścił formalnie w czasie synodu lokalnego duchowieństwa w Cashel, kiedy to dokonał reorganizacji irlandzkiej struktury kościelnej według wzorów łacińskich, tworząc przy okazji cztery metropolie. Jednak już w kolejnym stuleciu – podobnie zresztą, jak to miało miejsce w przypadku Walii i Szkocji – podczas konfliktów z Francją na kontynencie państwo Plantagenetów było zbyt słabe, aby utrzymać swoja pozycję w przejawiającej na każdym kroku dążenia separatystyczne Irlandii.