Proces szesnastu (1945)

Proces szesnastu trwał od 19 do 21 czerwca 1945 roku; nazywany jest również procesem moskiewskim (ze względu na miejsce, w którym się odbywał). Symboliczny jest fakt, że rozpoczął się on w trakcie trwania rozmów, dotyczących tworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, co stanowiło demonstrację ze strony Rosji - przywódcom polskiego państwa podziemnego został, między innymi, postawiony zarzut zdrady. Jednoznacznie określało to kształt przyszłego rządu - zupełnie uzależnionego od Stalina.

W procesie szesnastu w stan oskarżenia postawiono: dowódcę polskich sił zbrojnych - Leopolda Okulickiego, przewodniczącego Rady Jedności Narodowej - Kazimierza Pużaka, członka Rady Jedności Narodowej -  Zbigniewa Stypułkowskiego, wicepremiera i Delegata Rządu na Kraj - Jana Stanisława Jankowskiego, członka Stronnictwa Ludowego -  Adama Bienia, wiceprezesa Stronnictwa Narodowego - Stanisława Jasiukowicza, członka Rady Jedności Narodowej - Stanisława Mierzwy,  wiceprzewodniczącego Rady Jedności Narodowej - członka Armii Krajowej oraz Rady Jedności Narodowej - Aleksandra Zwierzyńskiego, członka Armii Krajowej oraz Rady Jedności Narodowej - Eugeniusza Czarnowskiego, członka Rady Jedności Narodowej - Józefa Chacińskiego, wiceprzewodniczącego Rady Jedności Narodowej oraz wiceprzewodniczącego Stronnictwa Ludowego -  Kazimierza Bagińskiego, członka Rady Jedności Narodowej -  Franciszka Urbańskiego, członka Rady Jedności Narodowej -  Kazimierza Kobylańskiego, członka Rady Jedności Narodowej - Stanisława Michałowskiego, wiceministra Departamentu Informacji Delegatury RP  - Józefa Stemler-Dąbskiego oraz  Antoniego Traugutta Pajdaka. Ten ostatni został skazany w odrębnym procesie, gdyż do końca zaprzeczał wszystkim oskarżeniom. Najwyższy wyrok otrzymał Leopold Okulicki - 10 lat, jednak podobnie jak Jan Stanisław Jankowski oraz Stanisław Jasiukowicz, stracił życie w więzieniu.  

Proces był pokazem, który miał, w oczach przywódców mocarstw, dać podstawę dla zalegalizowania zwierzchnictwa moskiewskiego nad Polską. Dlatego władzom rosyjskim zależało na zmuszeniu postawionych w stan oskarżenia do przyznania się do postawionych zarzutów. Pojawiały się także zupełnie absurdalne oskarżenia - jak postawienie zarzutu współpracy z Niemcami, które odpierał zdecydowanie generał Okulicki i to w imieniu nie tylko swoim, a całej Armii Krajowej.

Znamienny był fakt, że padały także oskarżenia o współpracę z obcym (brytyjskim) wywiadem - chociaż oficjalnie Rosja i Wielka Brytania stały po jednej stronie, wspólnie decydując o kształcie powojennego świata.