Imperium Rzymskie - rozwój terytorialny

Nim Rzymianie zwrócili uwagę na odległe ziemie, które z czasem stały się prowincjami cesarstwa, toczyli zacięte walki o dominację na półwyspie Apenińskim. Od VI w. p.n.e. do 264 r. p.n.e. pokonali plemiona Wolsków, Ekwów, Etrusków, Latynów i Samnitów, a także z koloniami greckimi na południu Italii. Opanowawszy tę część kontynentu, zwrócili się na południe, ku nieodległej Sycylii.

W wyniku trzech wojen punickich, toczonych z Kartagińczykami między 264 r. p.n.e. a 146 r. p.n.e., Rzymianie zdobyli Sycylię, Korsykę i Sardynię, wschodnie i południowe tereny Półwyspu Iberyjskiego, a ostatecznie także i Kartaginę, zdobytą i zniszczoną w 146 r. p.n.e, oraz podległe jej tereny w Afryce. W międzyczasie Rzymianie opanowali jeszcze kolonizowaną przez Greków Illyrię (tereny dzisiejszej Bośni, Hercegowiny, Chorwacji, Czarnogóry, Serbii i Albanii) oraz Macedonię.

Dalsza ekspansja Rzymian objęła Anatolię (ziemie półwyspu Azja Mniejsza), gdzie utworzono prowincję Asia, Bitynię, Grecję (Ateny skapitulowały w 86 r. p.n.e), Cypr, Syrię. Toczone na północy wojny z ludami celtyckimi i Germanami przyczyniły się do powstania prowincji w Galii. W roku 30 p.n.e., po śmierci Kleopatry VII, Oktawian włączył w obręb powstającego cesarstwa także Egipt.

Pod panowaniem cesarzy, ekspansja Rzymu osiągnęła jeszcze szybsze tempo. Podbito Germanię, Brytanię (43 r. n.e., za panowania Klaudiusza), Mauretanię, Judeę i Trację. Cesarz Trajan podbił Dację, przesuwając granicę cesarstwa za rzekę Dunaj. Dalsza ekspansja w tym kierunku została jednak zahamowana przez Partów i Persów.

Podział cesarstwa na cesarstwo zachodnio- i wschodniorzymskie zahamował dalszą ekspansję. Ponadto, najazdy barbarzyńców przywiodły cesarstwo zachodnie do upadku w 476 r. n.e. Cesarstwo wschodniorzymskie (Imperium Bizantyńskie) przetrwało aż do upadku Konstantynopola w 1453 r.