Iwan Groźny - biografia, życiorys

Iwan IV Wasylewicz przyszedł na świat 25 sierpnia 1530 r. w Kolmienskoje. Jego ojcem był wielki książę moskiewski Wasyl III, a matką Helena Glińska. Nieco ponad 3 lata później, nocą z 3 na 4 grudnia 1533 r. dotychczasowy władca zmarł, przekazując tron swemu następcy – trzyletniemu synowi. Władzę w jego imieniu sprawowała więc matka.

Jej priorytetem było rozprawienie się z wrogami syna, czyli postaciami ubiegającymi się o tron. Sprytnie pozbyła się brata Wasyla III – Andrzeja, którego wraz z rodziną podstępem sprowadziła do Moskwy i uwięziła. Groźnym kontrkandydatem dla młodego dziedzica mógł okazać się jej brat – Michał Gliński. Postanowiła więc pod zarzutem otrucia Wasyla III wtrącić go do więzienia, gdzie prędko zmarł. W ten sposób droga do władzy stanęła otworem przed Iwanem Wasylewiczem.

Wszystko zmieniła przedwczesna śmierć matki (w 1538 r.). Najprawdopodobniej została ona otruta przez bojarów Szujskich, czyli przedstawicieli zamożnego i wpływowego rodu. To oni przejęli zarówno władzę, jak i opiekę nad młodym Iwanem. Ich rządy były szczególnie okrutne, państwo przestało się rozwijać, a Andrzej i Iwan Szujscy dbali głównie o własne interesy. Dorastający w takim otoczeniu przyszły władca szybko przyswoił sobie cechy niezbędne do sprawnego rządzenia.

W wieku 13 lat Iwan IV Wasylewicz nakazał stracić Andrzeja Szujskiego, a następnie nakazał stopniową eksterminację przedstawicieli rodu sprawujących ważne funkcje oraz ich zwolenników. Cztery lata później – 16 stycznia 1574 r. koronował się na cara Rosji. Był pierwszym władcą, który to uczynił. Niespełna miesiąc później poślubił Anastazję Zacharinę-Koszkirtę, co uczyniło go pełnoprawnym władcą. Kilka miesięcy po tym wydarzeniu w Moskwie wybuchł olbrzymi pożar. Przerażeni ludzie zażądali wydania babki cara – Anny Glińskiej – podejrzewanej przez nich o czary. Łatwo domyślić się reakcji władcy, który swoim zwyczajem nakazał prowodyrom tego „buntu” pożegnać się z życiem.

Po uspokojeniu tych zamieszek Iwan IV Groźny postanowił ostatecznie rozwiązać kwestię bojarów. Nie wyrażał zgody na ich wtrącanie się w politykę, dlatego postanowił przeprowadzić konieczne reformy. Najpierw wydzielił w Dumie Bojarskiej Dumę Bliższą,do której należeli sojusznicy władcy. W lutym 1549 r. odbyły się wielkie obrady, na których pojawili się przedstawiciele wszystkich stanów. Iwan IV zarządził wtedy, że bojarów należy ukarać za wszystkie przewinienia, jakich się dopuścili, z wyjątkiem kradzieży i morderstw. Powołał także Izbę Czełobitną wraz ze stojącym na jej czele Aleksym Adaszewiczem (druga postać w Rosji po carze).

Kolejnym etapem rządów syna Wasyla III była nieudana wyprawa militarna na Chanat Kazański. Wydarzenie to uświadomiło mu, że konieczna jest reforma wojska. Postanowił więc stworzyć regularną armię państwową. Wydał także poprawioną wersję „Sudiebrnika”. Naniesione przez niego zmiany dotyczyły głównie chłopów i szlachty. Tym pierwszym, co oczywiste, znacznie ograniczono prawa, natomiast szlachta stała się jedyną warstwą społeczną, która mogła kupować grunty. Bardzo ucierpiało duchowieństwo, któremu zniesiono przywileje podatkowe.

Polityka zagraniczna Iwana IV Groźnego była niesamowicie agresywna. Prowadził wiele wojen, dokonując licznych podbojów. Już w 1552 r. udało mu się włączyć do Rosji Chanat Kazański, następnie, zaledwie 2 lata później taki sam los spotkał Chanat Astrachański. Rok 1582 był okresem zaanektowania Chanatu Syberyjskiego.

Ekspansja cara skierowana była także ku zachodowi, gdzie nieustannie nękał wschodnie ziemie Księstwa Litewskiego. Zaatakował także państwo Inflanckiego Zakonu Rycerzy Chrystusa, co zapoczątkowało wojny o Inflanty (1578-1581). Ostatecznie zostały one zakończone pokojem w Jamie Zapolskim, na mocy którego pozostawały w rękach Rzeczpospolitej, a Rosja dodatkowo musiała zwrócić Wielkiemu Księstwu Litewskiemu ziemię połocką.

Iwan IV Groźny był władcą szczególnie okrutnym. W jego otoczeniu niemal nikt nie mógł czuć się pewnie. Nawet Aleksy Adaszewicz został usunięty z Moskwy, a jego rodzinie odebrano majątki, dając w zamian nieurodzajne pola na peryferiach miasta. Porywczy władca zamordował także swojego drugiego syna – Iwana – który stanął w obronie uderzonej przez ojca małżonki. Podczas jego rządów wymordowano setki tysięcy ludzi, powołane zostały oddziały opricziny, czyli carskiej policji. Odpowiedzialna była ona za wiele grabieży i morderstw. W 1572 r., czyli siedem lat po jej utworzeniu, władca zdecydował się ją rozwiązać, gdyż widział, że wymknęła się spod jakiejkolwiek kontroli.

Co ciekawe, Iwan IV był okrutnikiem również względem kobiet. Większość z nich traktował przedmiotowo, koncentrując się na możliwości zaspokojenia swoich potrzeb fizycznych. Szczególnie bestialsko zachował się wobec Marii Dolgoruki, która była jego żoną tylko przez jeden dzień. Kiedy po ślubie władca miał wątpliwości co do jej dziewictwa, nakazał zamknąć ją w powozie, a sam rozpędził konie. Pojazd wpadł do pobliskiego jeziora wraz z uwięzioną w nim kobietą. Historycy podają, że pierwszy car Rosji miał siedem żon oraz sporą liczbę kochanek.

Iwan IV Groźny zmarł 18 marca 1584 r. podczas rozgrywania partii szachów. Jego rządy były okrutne i wyniszczyły państwo gospodarczo, jednak stały się podwaliną pod dalszy rozwój kraju.