Rozwój kolei na świecie (w Polsce i Europie) do 1914 roku

Rozwój kolei był jednym z istotniejszych elementów dokonującej się w XIX wieku rewolucji przemysłowej. Możliwość przewożenia dużej ilości towarów oraz osób doprowadziła do głębokich zmian zarówno w sferze gospodarczej, jak i społecznej narodów.

Początki historii kolei datowane są na koniec XVIII wieku i związane są z osobą francuskiego konstruktora Nicolasa Josepha Cugnota. Trójkołowa maszyna, dzieło francuskiego oficera, nie spotkała się jednak z szerokim zainteresowaniem ze strony ministerialnej, więc udoskonalenie projektu zostało zaniechane. Na przełomie wieku prymitywna kolej służyła głównie do przewozu minerałów w kopalniach. Prace nad przystosowaniem kolei do przewozu pasażerskiego podjęli Anglicy. Wynalazca Richard Trevithick zbudował niewielki silnik parowy, który miał służyć do napędzania maszyny szynowej (1804 rok). Choć próba ta nie zakończyła się powodzeniem to jednak zainspirowała kolejne osoby i już w roku 1829 skonstruowana została lokomotywa parowa o nazwie „Rocket”. Jej konstruktor, Anglik George Stephenson, uważny jest za „ojca kolei”. Na rok po zaprezentowaniu „rakiety” datuje się początek ery kolejnictwa, bowiem właśnie wtedy pomiędzy Liverpoolem i Manchesterem otwarto pierwszą linię trakcji parowej.

Choć Europa kontynentalna pod względem szybkości rozwoju kolei na samym początku została przez Brytyjczyków wyprzedzona, to jednak szybko udało jej się nadrobić straty. W roku 1832 działała linia Lyon – Saint Etienne, a trzy lata później trasa Norynbergia-Furth, w roku 1839 połączono Drezno z Lipskiem. Linie w tym czasie budowane były z myślą o bezpośrednim połączeniu dwóch punktów. Jedynie Belgia planowała rozbudowę w taki sposób, aby stworzyć ostatecznie sieć obejmującą cały kraj. Na ziemię polskie kolej zawitała w roku 1845, kiedy to do użytku została oddana trasa łącząca Warszawę z Grodziskiem Mazowieckim. Linia ta w kolejnych latach miała przerodzić się w kolej warszawsko-wiedeńską. W XIX wieku, zwłaszcza tereny polskie zagarnięte przez Prusy, pokryć się miały gęstą siecią połączeń kolejowych.

Niezwykle bujny rozwój kolejnictwa notowały Stany Zjednoczone. Już w roku 1840 połowa z ogólnej długości 9 tys. kilometrów linii znajdowała się właśnie w USA. W połowie wieku XIX kolej zawitała do kolonii zajętych przez państwa wysoko uprzemysłowione (np.Indie).  W tyle nie pozostawały również takie kraje jak Brazylia, Nowa Zelandia czy Związek Południowej Afryki. Budowa kolei w tych krajach, ze względu na niższe wymogi, przebiegały szybciej i kosztowały mniej.

W Europie w latach 80 tych. najgęstszą siecią połączeń pokryte były terytoria Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji. Łączna długość linii skonstruowanych przez te państwa przekraczała 65% ogółu trakcji na kontynencie.

Największe zaległości posiadały państwa Dalekiego Wschodu. Z powodu bardzo specyficznego ukształtowania terenu prace nad rozbudową trakcji ciągnęły się jeszcze w okresie międzywojennym.
Równocześnie kształtowała się również kolej miejska. W roku 1850 w Nowym Jorku pojawiły się pierwsze tramwaje, natomiast pierwsza linia metra (parowego) powstała w Londynie w roku 1863.
Szybki progres w dziedzinie techniki zaowocował elektryfikacją koleji, która stopniowo wprowadzana była na przełomie XIX i XX wieku.