Odwilż posewastopolska

Prawie przez rok trwało oblężenie Sewastopola, rosyjskiej bazy morskiej nad Morzem Czarnym. Rozpoczęło się jesienią 1854 roku, by jesienią 1855 miejsce znalazło się w rękach koalicji antyrosyjskiej  (Anglia, Francja, Turcja). Była to już ostatnia wielka akcja wojny krymskiej (1853-1856), z której Rosja wyszła pokonana. Klęska wojenna, jak również śmierć cara Mikołaja i wstąpienie na tron Aleksandra II łączyły się ściśle z przeobrażeniami w Rosji, zwanymi odwilżą posewastopolską.

Alekdander wstąpił na tron 18 lutego 1855 roku; panował do 1881 roku, zatem do swej śmierci. Postanowił zmienić kurs polityki prowadzonej przez swego ojca. Pierwszym posunięciem było zakończenie wojny krymskiej - przyjęcie ciężkich postanowień, które zostały narzucone w Paryżu. Rosja nie mogła dłużej utrzymywać floty wojennej na Morzu Czarnym oraz straciła wpływy na Bałkanach. Gdy wojna zakończyła się, Aleksander II zajął się reformami wewnątrz kraju, który po rządach Mikołaja znajdował się w bardzo złym stanie. Do wojny krymskiej państwo dawało pozory silnego mocarstwa europejskiego, ale ta w pełni obnażyła jego słabości. Już podczas ogłoszenia zakończenia wojny, nowy car zapowiadał przeprowadzenie reform państwowych. Posunięciem, zjednującym mu sympatię będzie ułaskawienie dekabrystów, wciąż przebywających na zesłaniu (także na ziemiach polskich da znać o sobie odwilż posewastopolska, da się także zauważyć dużą nadzieję, wiązana z nowym carem). Najważniejszą kwestią była jednak kwestia chłopska (warunki bytowania chłopów pogorszyły się podczas panowania Piotra I, za czasów Katarzyny II została zupełnie ułatwiona możliwość sprzedania chłopa z ziemią, jako jej wyposażenie). Rozpoczął się szereg dyskusji, nieco kłótni, bo chociaż zgadzano się, że chłopom należy przyznać wolność, to sporną była kwestia nadania im ziemi. Ostatecznie na początku 1861 roku został ogłoszony manifest (w Królestwie Polskim zasady manifestu weszły w życie wraz z rokiem 1864) - chłopi stawali się wolni. Kwestia sprzedania i kupna ziemi miała być regulowana poprzez umowy między panem a chłopem: właściciel odsprzedawał ziemię, której 20% sumy płacił chłop, a 80% stanowiła pożyczka państwowa, rozłożona na 49 lat.

Zostały przeprowadzone reformy wojskowe. Zmniejszono długość służby z 25 lat do 15 lat, jak również zakazano stosowania kar cielesnych, które do tej pory były powszechną i akceptowaną praktyką. Podniesiono także poziom wykształcenia, inwestując na tym polu w kadrę dowódczą (dotyczyło to zwłaszcza oficerów).

Reformy nie usunęły jednak problemów takich jak prewencyjne aresztowania, czy też nie ukróciły zupełnej swobody urzędniczej. Dlatego odwilż stworzyła klimat na tworzenie się tajnych stowarzyszeń: z jednaj strony atmosfera strachu, jaką zbudował Mikołaj uległa załamaniu, z drugiej - reformy oferowane przez nowego cara było to zbyt mało (w Królestwie wciąż organizowane będą manifestacje). Aleksander II naprawił jednak wiele z błędów ojca. Uczynił Rosję krajem, rozwijającym się cywilizacyjnie i dorównującym w tym obszarze innym krajom europejskim. Sam władca jednak został zabity na początku 1881 roku – paradoksalnie, parę dni po tym, jak zapowiedział ograniczenie samodzierżawia.