Potop szwedzki (1655-1660) - przyczyny, przebieg, skutki

W 1655 r. Szwedzi rozpoczęli tzw. potop szwedzki, drugą wojnę północną. Król Szwecji Karol Gustaw, pod rzekomym pretekstem zlikwidowania pretensji Jana Kazimierza do tronu szwedzkiego, najechał na Polskę. Na początku Szwedzi odnosili błyskawiczne zwycięstwa. Pospolite ruszenie dowodzone przez Opalińskiego i Grudzińskiego, które miało bronić kraju poddało się Szwedom pod Ujściem. Na stronę Szwedów przeszli Radziwiłłowie, którzy w Kiejdanach zerwali unię Polski z Litwą. Niebawem wojska szwedzkie zajęły niemalże całą Polskę, większość miast i wsi. Nie zdobyli jednak Częstochowy ani Gdańska.

Jan Kazimierz wobec tej sytuacji zmuszony został do ucieczki z kraju. Szwedzi nie wywiązali się z obietnic danych magnaterii i szlachcie polskiej, niebawem wybuchła wojna. Zawiązała się tzw. konfederacja tyszowiecka. W 1656 r. wyparto Szwedów z niektórych terenów polskich, coraz częściej we znaki dawała się Szwedom partyzantka szlachecka i chłopska, która łupiła co jakiś czas oddziały szwedzkie. Stefan Czarnecki rozpoczął znakomitą strategię tzw. wojny szarpanej. Obroniono klasztor na Jasnej Górze. Wojna polsko-szwedzka nabrała charakteru międzynarodowego. Polskę poparła Dania, Austria i Rosja, która w 1656 r. wstrzymała działania wojenne w Polsce.

Karol Gustaw, w obawie przed zaistniałą sytuacją, zwrócił się o pomoc do Fryderyka Wilhelma, któremu obiecał Warmię, Wielkopolskę i suwerenność Prus Książęcych. Trzecim sojusznikiem Szwecji miał być książę Siedmiogrodu Jerzy Rakoczy. Na terenie Polski walczono z małymi efektami. Wojsko polskie zostało pokonane pod Gołębiem w 1655 r., aczkolwiek już niebawem główne siły szwedzkie zostały okrążone w widłach Wisły i Sanu. Polacy odzyskali Warszawę. Wkrótce nastapiły kolejne zwycięstwa. Jeszcze w tym samym roku wojska polskie wygrały z armią Fryderyka Wilhelma pod Prostkami. Wkrótce zawarto traktaty welawsko-bydgoskie w 1657 r. Polska zrzekła się zwierzchnictwa nad Prusami Książęcymi oraz oddała lenno Lębork i Bytów.

Wojnę zakończył traktat w Oliwie w 3 maja 1660 r. który nie wprowadził żadnych istotnych zmian ani postanowień. Jan Kazimierz zrzekł się roszczenia do tronu szwedzkiego. Polska zakończyła wojnę zrujnowana gospodarczo i osłabiona politycznie.