Wojna w Afganistanie - Interwencja ZSRR w Afganistanie

Zabiegi mające na celu utrwalenie władzy ZSRR w Afganistanie stosowano na długo przed interwencją zbrojną. Już w latach 60. rozpoczęto wdrażanie typowego dla sowieckiego komunizmu planu, który zakładał stworzenie marionetkowych partii na terenie obcego państwa i udzielenie jej tak znacznego wsparcia, aby z czasem była w stanie przejąć pełnię władzy. W Afganistanie rolę taką miały sprawować stronnictwa „Chalk” i „Parczam”. Działanie te zintensyfikowano po roku 1973, czyli po dojściu do władzy Mohammada Dauda i ogłoszeniu republiki. Program szerokich reform społecznych i instytucjonalnych nowego władcy przysporzył mu jednak licznych wrogów. Najpierw próbę zamachu podjęli islamscy fundamentaliści, później w ich ślady poszli również komuniści. Ci ostatni po władzę sięgnęli w wyniku rewolucji z 27. kwietnia 1978 roku. Zmiana ta nie przyniosła jednak uspokojenia. Wręcz przeciwnie.

Szeroko zakrojony plan osadzony w ideologii socjalistycznej był dla fundamentalnie nastawionego społeczeństwa afgańskiego nie do zaakceptowania. Niemal natychmiast zawiązała się opozycja antykomunistyczna i rozwinął ruch partyzancki. Permanentnie wybuchały powstania, które władza z całą stanowczością i zdecydowaniem topiła w krwi (Herat). Fala obustronnego terroru powodowała stopniowe zaostrzanie się konfliktu wewnętrznego, co budziło mocne niezadowolenie w Moskwie. Aby zachować kontrolę nad tym rejonem, 12. grudnia 1979 roku Breżniew zdecydował się na interwencję, która miała na celu zagwarantowanie władzy uległemu Barakowi Karmalowi. 

Działania rozpoczęto w nocy z 24. na 25. grudnia. Dwa dni później armia rosyjska była już w Kabulu. Nowym prezydentem ogłoszony został Karmal. Inwazja ta spowodowało zdecydowane pogorszenie wizerunku ZSRR na świecie. Przeciw interwencji występowały nawet państwa bloku socjalistycznego. Rosjanie zostali potępieni i wiele państw wycofało swój udział w Igrzyskach Olimpijskich w Moskwie w 1980.

Równie dotkliwe jak straty wizerunkowe były te ponoszone w samym Afganistanie. Armii ZSRR nie udało się bowiem rozbić bardzo dobrze zorganizowanego ruchu oporu tzw. mudżahedinów, którzy bezustannie nękali okupantów. Dysponujący nowoczesną techniką Rosjanie bardzo często okazywali się bezsilni wobec działań Afgańczyków, którzy w walce wykorzystywali znajomość terenu oraz sympatię ludności cywilnej. Pomoc powstańców nie odbywała się jednak bezkarnie. Niejednokrotnie dochodziło do masowych zbrodni na ludności cywilnej (Istalef), również z wykorzystaniem broni chemicznej i biologicznej.

Przez cały okres interwencji Afgańczycy liczyć mogli na pomoc z USA i Pakistanu. Ci pierwsi przeznaczali znaczne sumy na dozbrojenie armii powstańczej, Pakistan natomiast stał się punktem przerzutowym i przyjmował uchodźców.

Po dojściu do władzy Gorbaczowa stopniowo następowała rewizja dotychczasowej polityki. Wiadomo było wówczas, że Afganistan jest dla ZSRR tym, czym Wietnam był dla USA – wojną, w której nie można zwyciężyć. Ostatecznie Rosjanie zgodzili się więc wycofać swe wojska. 15. lutego 1989 roku ostatni oddział okupacyjnej armii radzieckiej opuścił Afganistan. Wciąż jednak Rosjanie nie zamierzali tego kraju „odpuścić” – komuniści afgańscy cały czas mogli liczyć na wsparcie „wielkiego brata”.

Starty poniesione w czasie wojny miały również wpływ na upadek Związku Radzieckiego. Starty w ludziach wyniosły: 14, 5 tysiąca zabitych i 470 tysięcy rannych.