Plan budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego (1937 r.)

Wielki światowy kryzys finansowy zapoczątkowany krachem na Wall Street w 1929 r. znacząco skomplikował sytuację gospodarczą odradzającego się dopiero państwa polskiego. W latach 30. powoli, aczkolwiek sukcesywnie znikały kolejne symptomy kryzysu, ale sytuacja była wciąż bardzo trudna - wysokie bezrobocie, wyraźne zubożenie miast a zwłaszcza wsi, spadek koniunktury na podstawowe towary produkcyjne wynikający z deficytów pieniężnych.

Zadanie przywrócenia w Polsce stanu gospodarki sprzed doby wielkiego kryzysu wziął na siebie nowy minister skarbu a zarazem wicepremier ds. ekonomicznych - Eugeniusz Kwiatkowski. Wraz ze swoimi doradcami stworzył on ambitny plan czteroletni obejmujący lata 1936-1940, mający na celu przezwyciężenie uciążliwego kryzysu, ożywienie polskiej gospodarki, zwiększenie ekonomicznego potencjału Polski oraz zmniejszenie bezrobocia. Zakładał on przede wszystkim inwestycje w infrastrukturę oraz rozbudowę przemysłu zbrojeniowego i ciężkiego, czyli de facto skupienie się na wytwórczości tych gałęzi przemysłu, które nie produkowały dóbr konsumpcyjnych (zasada wprowadzona przez tzw. New Deal w Stanach Zjednoczonych).

Początkowo inwestycjami państwowymi miał zostać pokryty równomiernie obszar całego kraju, ale w obliczu niewystarczających środków oraz wątpliwych korzyści z rozproszonych inwestycji zdecydowano się na zasadniczą modyfikację planu. Cały wysiłek gospodarczy państwa skierowano na rozbudowę tzw. trójkąta bezpieczeństwa na południu Polski, w widłach Wisły i Sanu. Nową wizję planu Kwiatkowski przedstawił w swoim wystąpieniu sejmowym 5 lutego 1937 r. uzyskując jednocześnie powiększenie przeznaczonego na ten cel budżetu do 2,4 mld złotych. Tak narodziła i przybrała realne kształty idea budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego.

Do realizacji założeń planu przystąpiono natychmiast. Rozpoczęto równoległe budowy i inwestycje w wielu miejscach, a ekstremalnie szybkie tempo pracy rokowało pomyślnie na kolejne lata. W ramach COP-u powstały m. in.: wysoce uprzemysłowione miasto Stalowa Wola, fabryka kauczuku w Dębicy, zakłady lotnicze w Mielcu oraz fabryki w Rzeszowie, Lublinie, Radomiu, Starachowicach. Równocześnie rozbudowana została sieć komunikacyjna oraz wzniesiono wiele nowych osiedli mieszkaniowych dla klasy robotniczej.

Rozpoczęcie budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego było jedną z największych inwestycji Rzeczpospolitej w okresie międzywojennym. Mimo, iż wielu zarzucało ministrowi Kwiatkowskiemu dążenie do stworzenia swoistej „oazy szczęśliwości” na południu kosztem stagnacji w rozwoju pozostałej części Polski (z wyjątkiem Gdyni) to samą jego ideę oraz konsekwencję w dążeniu do zamierzonego celu należy bezwzględnie docenić. Wielki wysiłek finansowy jakim został obarczony nie największy i nie najstabilniejszy budżet Polski lat 30. nie przyniósł jednak zakładanych rezultatów - nie miał miejsca spodziewany boom gospodarczy, a sytuacja ekonomiczna społeczeństwa nie zaczęła się poprawiać z dnia na dzień. Plan został zrealizowany w ok. 80% a dodatkowym czynnikiem, który nie pozwolił w pełni wykorzystać nadarzającej się okazji był tragiczny w skutkach wybuch wojny z Niemcami we wrześniu 1939 r.