Goethe „Cierpienia młodego Wertera” - problematyka dzieła

„Cierpienia młodego Wertera” to powieść epistolarna Johanna Wolfganga von Goethego, która została opublikowana w 1774 r. Dzieło zaliczane jest to najwybitniejszych dokonań artystycznych „okresu burzy i naporu” („Sturm und Drang”), czyli niemieckiego preromantyzmu.

Akcja powieści toczy się w Niemczech, w nieistniejącej naprawdę miejscowości Wahlheim oraz w bliżej nieznanym mieście, gdzie główny bohater podejmuje zatrudnienie jako pisarz w poselstwie. Czas fabuły rozciąga się na okres od maja 1771 do grudnia 1772.

Dzieło Goethego porusza przede wszystkim temat nieszczęśliwej miłości. Werter oddał swe uczucie kobiecie, która obiecała już rękę innemu mężczyźnie. Tytułowy bohater, nie chcąc zniszczyć jej związku, usunął się na bok, jednakże nie przestał adorować pięknej Lotty. Między Werterem a narzeczoną Alberta tworzy się bardzo silny związek emocjonalny, lecz kobieta nie pozwala adoratorowi na nic więcej. Jest szlachetna i bezwzględnie wierna swemu ukochanemu. Główny bohater nie potrafi zapanować nad swymi uczuciami. Natomiast jej partner – Albert – początkowo jest wyrozumiały i szanuje przyjaźń ukochanej z Werterem. Lecz gdy ten zaczął być coraz częstszym gościem Lotty, mężczyźnie trudno jest znosić jego obecność, zaczyna więc apelować do partnerki, by ograniczyła czas spędzany z przyjacielem. Kiedy główny bohater dowiaduje się, że Lotta wyszła za mąż, coraz mocniej pogrąża się w depresji i zaczyna rozważać ostateczne rozwiązanie – albo samobójstwo, albo uśmiercenie całej trójki.

Trójkąt przedstawiony przez Goethego opiera się na bardzo zróżnicowanych postaciach. Albert jest racjonalnym człowiekiem, dla którego najważniejsze jest działanie. Wiele czasu poświęca swojej pracy, którą naprawdę lubi. Chociaż można określić go mianem człowieka przyziemnego i praktycznego, to warto zauważyć także, iż jest człowiekiem szlachetnym, obdarzonym naprawdę dobrym sercem. Werter stanowi zupełne przeciwieństwo Alberta – to postać, której wzrok zdaje się unosić ponad kontury świata zewnętrznego. Jest marzycielem, postacią cechującą się wielką fantazją, wrażliwością i zdolnościami artystycznymi. Nic więc dziwnego, że Lotta znajduje w nim przyjaciela, o jakiego trudno byłoby jej w relacji z Albertem. Piękna kobieta stała się obiektem westchnień obydwu mężczyzn. Przymiotnik „piękna” można odnieść w jej wypadku zarówno do sfery wewnętrznej, jak i wyglądu zewnętrznego. Lotta jest szlachetna i dobra, a w jej postawie łatwo doszukać się lojalności, niezwykłego ciepła i troski o innych ludzi.

Widzimy więc, że uczucie przedstawione w „Cierpieniach młodego Wertera” jest bardzo złożone. Emocje stają się coraz silniejsze, a najmocniej przeżywa główny bohater, który w pewnym sensie staja się ofiarą własnych uczuć. Miłość ukazaną przez Goethego to uczucie typowo romantyczne. Staje się sensem życia Wertera, wszystkim tym, co nadaje wartość jego egzystencji. Mężczyzna przeżywa skrajne emocje, targają nim namiętności. Wszystko to powoduje, iż główny bohater traci możliwość racjonalnego spojrzenia na otaczającą go rzeczywistość.

Tytułowa postać uwikłana jest nie tylko w potężną namiętność, ale także w konflikt z realnym światem. W powieście Goethego społeczeństwo zostało ukazane jako „zmrożone”, pozbawione prawdziwych uczuć, ograniczone konwenansami. Przeciw takiemu stanowi zdaje się występować Werter – człowiek o wielkiej wrażliwości i wspaniałych zdolnościach artystycznych. Jednakże bohater nie może odnaleźć swojego miejsca. Traci uczucie, gdyż jego wymarzona kobieta związana jest już z Albertem. Zostaje także wyproszony z przyjęcia odbywającego się u arystokracji. Scena ta ma mocną wymowę symboliczną i pokazuje rozwarstwienie społeczeństwa (Werter jest mieszczaninem). Jedyną pracą, która czeka na głównego bohatera jest monotonna posada pisarza w poselstwie. Jednostka obdarzona wielkim talentem, jaką niewątpliwie jest tytułowa postać, nie może zrealizować swoich marzeń, wykonując takie obowiązki. Krytyka oświeceniowych poglądów i takiego kształtu społeczeństwa była jednym z założeń twórców epoki „Sturm und Drang”, którzy pragnęli położyć większy nacisk na rolę jednostki.

Wątki poboczne „Cierpień młodego Wertera” także dotyczą problematyki społecznej. Znamienna jest tutaj opowieść o parobku pragnącym poślubić bogatą wdowę. Między parą narodziło się uczucie, jednak nie spodobało się ono bratu kobiety. Mężczyzna wiedział, że jeśli jego siostra poślubi służącego, to nie będzie mógł liczyć na odziedziczenie jej majątku. Dlatego postanawia rozwiązać sprawę po swojemu i wyrzucić parobka z pracy. Cała ta historia kończy się tragicznie (sługa morduje narzeczonego swej pani) i pokazuje, że w ówczesnym społeczeństwie prawdziwe wartości zostały zepchnięte na margines przez chęć posiadania i walkę o jak najwyższy status społeczny.

Historia przedstawiona przez Johanna Wolfganga von Goethego pokazuje olbrzymi konflikt między wybitną jednostką a ograniczającym ją społeczeństwem. Główny bohater na skutek odrzucenia przeżywa „weltschmerz”, czyli ból świata. Staje się pesymistą, wie, że w rzeczywistym świecie nie może znaleźć niczego naprawdę wartościowego, dlatego zwraca się do własnego wnętrza, w którym coraz bardziej się pogrąża, tracąc kontakt z rzeczywistością.

Dzieło Goethego do dzisiaj cieszy się wielką popularnością, a dzięki postaci głównego bohatera powstał termin: „werteryzm”. Oznacza on wewnętrzny bunt przeciwko zastanemu społeczeństwu, w którym nie ma prawdziwych wartości. Wiąże się z nieustannym odczuwaniem bezsensu egzystencji i bólu związanego z istnieniem. Kontrapunktem dla rzeczywistego świata staje się wyidealizowana kraina marzeń i wielkich idei, do której przenosi się bohater.