Jan Andrzej Morsztyn - biografia, życiorys

Szlachcic, nadworny pisarz, pradziadek Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jego niemieccy przodkowie przybyli na ziemie polskie w XIV wieku, gdzie szybko uzyskali tytuł szlachecki (herb Leliwa).

Jan przychodzi na świat najprawdopodobniej w Wiśliczu. Dzięki sporym możliwościom rodziny otrzymuje profesjonalne i wszechstronne wykształcenie. Studiuje na wydziale sztuk wyzwolonych w holenderskiej Lejdzie. W latach ’40 wraz z bratem odbywa podróż do Włoch i Francji. Po powrocie do kraju trafia pod opiekuńcze skrzydła dworu Lubomirskich. Wspomniana protekcja umożliwia mu swobodny rozwój oraz nawiązanie kontaktów z otwierającym jeszcze szersze perspektywy dworem królewskim. Tu szybko awansuje od sekretarza królewskiego do funkcji podskarbiego wielkiego koronnego. Jest sześciokrotnym  posłem na sejm w latach 1648-1659. Jako wysoki rangą polityk państwowy bierze udział w doniosłych misjach i wydarzeniach. Jego podpis widniej m.in. pod zawartym w 1660 r. w Oliwie traktatem pokojowym ze Szwedami.

Należy pamiętać, iż Morsztyn to w pierwszej kolejności polityk, w drugiej zaś poeta doby baroku. Nie do końca podzielał poglądy króla Jana III Sobieskiego, dla którego sojusz z Austrią znaczył więcej niż z Ludwikiem XIV. Te profrancuskie sympatie oraz indywidualne działania mające umożliwić sukcesję Francji na tronie polskim stały się dla konspiratora źródłem nie lada problemów. W 1683r Morsztyn zostaje obwołany zdrajcą. Uciekając przed karzącym wymiarem królewskiej sprawiedliwości osiedlił się na swoich dobrach we Francji i jako hrabia de Châteauvillain skwapliwie korzystał z protekcji Ludwika XIV.

Za życia Morsztyn nie wydał żadnego ze swoich zbiorów. Tak naprawdę, zupełnie od niedawna dzięki pracom literaturoznawcy Leszka Kukulskiego możemy mówić o fachowych badaniach dzieł tego barokowego poety. Prócz pisania własnych utworów, o których będzie mowa za moment, Morsztyn parał się przekładem z języka francuskiego. Przełożył m.in. „Cyda” Pierre’a Corneille’a,  - do dziś najdoskonalszy przekład poematu o hiszpańskim bohaterze narodowym, sielankę „Amintas” Torquatta Tassa, wybrane fragmenty twórczości Giambattisty Mariniego.

W latach 1638-1660 powstaje pierwszy zbiór poezji Morsztyna zatytułowany „Lutnia” (wydany dopiero w 1844 r.). Tytuł obejmuje 200 utworów, w przeważającej większości erotyków, będących twórczą inspiracją dziełami Mariniego. Nie jest to jednak bierne naśladownictwo. Morsztyn sięgając po znane z literatury obcej (także klasycznej np. Horacy, Owidiusz, Marcjalis) motywy, potrafi nadać im swoistej, polskiej pikanterii. Niejednokrotnie rubaszny humor okraszony jest celną i inteligentną pointą. Drugi najbardziej znany zbiorek to; „Kanikuła albo psia gwiazda” (ok. 1647, wydany w 1874). Tym razem znacznie mniejsza objętościowo, bo zawierająca zaledwie 30 tytułów publikacja także odnosi się przede wszystkim do tematyki miłosnej. Inne cykle poety to; „Fraszki” (1645), „Pieśni” (1658).

Jednym z najbardziej znanych utworów Jana Andrzeja Morsztyna jest sonet „Do trupa” pochodzący ze zbioru „Lutnia”. Utwór będący kompozycyjnym majstersztykiem, a także wiernym naśladownictwem wspomnianego już Mariniego, to wzorcowy przykład manieryzmu w literaturze polskiej.

Morsztyn umiera w Paryżu 8 stycznia 1693r.