Dekadentyzm - Dekadentyzm w Młodej Polsce i jego przejawy. Opracowanie

Pojęcie dekadentyzmu pochodzi od francuskiego wyrażenia „décadence”, oznaczającego schyłkowość, chylenie się ku upadkowi, które wiązano z jednej strony z pragmatycznie rozumianym schyłkiem XIX wieku, jak również z poczuciem wyczerpania się i kryzysu kultury, sztuki i cywilizacji ludzkiej w ogóle, szczególnie wyraźnych na przełomie dwóch stuleci. Termin został spopularyzowany przez założone w 1886 roku czasopismo „Le Décadent”, które stało się swego rodzaju trybuną dla literatów francuskich ostatniego dwudziestolecia XIX wieku.

Podstawą dekadentyzmu było poczucie apatii, wynikające z przeświadczenia o bezsensowności i bezcelowości ludzkiej egzystencji w obliczu nieuchronnie nadciągającej zagłady kultury. Dekadenci postrzegali ją jako naturalną konsekwencję dynamicznego rozwoju technicznego i rewolucyjnych zmian w społeczeństwach Zachodniej Europy, po których – jak po okresie przesilenia w naturze – musiał nastąpić okres zastoju, rozumianego często bezpośrednio jako śmierć (idei, energii twórczej). Takie założenia czerpały głównie z pesymistycznej filozofii Fryderyka Nietzschego i Artura Schoenhauera, wspierając się również na postawie niektórych poetów średniowiecza. Swój wpływ na postawę dekadencką w epoce modernizmu miało też swego rodzaju rozczarowanie ideałami przyświecającymi twórcom pozytywistycznym z forsowanym przez nich modelem literatury patriotycznej, wychowawczej i moralizatorskiej.

Poczucie braku życiowego oparcia wzmagały koncepcje filozoficzne związane z rozwojem nauki: materializm i determinizm mówiące o zależności życia człowieka od niezmiennych praw biologicznych czy ewolucjonizm, który sprowadzał wszelkie osiągnięcia twórczych jednostek do elementów naturalnego procesu rozwoju całego świata. W takim świetle wartości promowane w epoce pozytywizmu stawały się nie drogowskazem, ale pewnego rodzaju hamulcem dla artystycznej duszy, ograniczając ją i przypisując określone miejsce „w szeregu”. Z drugiej zaś strony błyskawiczny rozwój miast i związane z tym faktem przemiany w kształtowaniu więzi międzyludzkich generowały poczucie osamotnienia i zagubienia. Dodatkowo rozwijające się nowobogackie mieszczaństwo zagrażało subtelnej i abstrakcyjnej myśli filozoficznej przez bardzo pragmatyczny, zanurzony w materializmie stosunek do życia, którym rządziły prawa pieniądza i awansu społecznego.

W odpowiedzi na tego typu przemiany twórcy literatury i filozofii w modernizmie głosili zwątpienie w wartość nauki, religii czy porządku społecznego, jako wartości nie odpowiadających już nowym warunkom, a przez to grożącym rozpadem porządku, który był ustalany przez wieki trwania europejskiej cywilizacji. Modernistyczny dekadent manifestował wobec tego niechęć wobec wartości mieszczańskich, jak i wszędobylskiego postępu cywilizacyjnego, który odczuwał jako zamach na wartości duchowe. Z egzaltacją mówił o swoim nieprzystosowaniu do realiów codziennego, monotonnego życia i ucieczce od jego prostoty w rozmaite stany ekstazy, rozumiane bądź jako hinduistyczna nirwana, bądź jako upojenie alkoholowe i narkotyczny trans. Sztuka miała być wartością wyższą od życia, w jej ramach rezygnowano zaś z naturalności na rzecz wyrafinowania promującego „chorobowość”, degenerację czy skomplikowane stany psychiczne.

Najbarwniejszym dekadentem polskiej literatury modernistycznej był Stanisław Przybyszewski, ale według tej specyficznej postawy także wielu innych, znakomitych twórców skonstruowało bohaterów swych powieści. Na uwagę zasługują szczególnie postaci z utworów „Próchno” i „Ozimina” Wacława Berenta, jak również postać Leona Płoszowskiego z „Bez dogmatu” Henryka Sienkiewicza. W poezji esencję dekadentyzmu odnajdujemy w twórczości m.in. Kazimierza Tetmajera, Stanisława Koraba-Brzozowskiego, Leopolda Staffa i Antoniego Langego.