Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót posła” - charakterystyka postaci

„Powrót posła” Jana Ursyna Niemcewicza jest utworem dydaktycznym, napisanym z potrzeby chwili - komedia miała poprzeć obóz patriotyczny w czasie obrad Sejmu Wielkiego, decydującego o przyszłości Polski. Niemcewicz ukończył prace nad utworem w listopadzie 1790 roku, półtorej miesiąca później komedię wystawiono na scenie. W maju 1791 roku uchwalono słynną konstytucję, reformującą kształt państwa polskiego. Zmiany przyszły jednak za późno, niepodległości nie udało się uratować - po interwencji mocarstw ościennych doszło do drugiego i trzeciego rozbioru Polski i kraj zniknął z mapy Europy.

Z powodu dydaktycznego charakteru utworu, bohaterowie „Powrotu posła” zaliczani są do jednej z dwóch grup - patriotów reformatorów albo zwolenników starego porządku. W tej pierwszej grupie rej wodzą Podkomorzy, Podkomorzyna i ich syn, Walery. Młodzieniec jest posłem na sejm, wraca do domu w przerwie obrad. Rodzice wychowali go na prawdziwego patriotę, chłopak zna zasadę, że „Dom powinien zawsze ustępować krajowi”, czyli liczą się głównie sprawy państwa, a nie prywata. Rodzice są uczciwi i rozważni, takie wartości przekazali też swoim dzieciom.

Walery, oprócz cech patriotycznych, jest również człowiekiem dobrym i szlachetnym. Wierzy w prawdziwą miłość, chce poślubić Teresę, której ojciec, starosta Gadulski, nie zamierza dawać posagu. Dla Walerego liczy się człowiek a nie majątek. Młody bohater jest przykładem nowego pokolenia patriotów, dzięki którym uchwalono Konstytucję 3 Maja.

Obóz przeciwstawny to właśnie Gadulski, jego żona Starościna oraz modny kawaler, Szarmancki. Łatwo zauważyć, że nazwiska bohaterów określają ich największe wady. Gadulski jest wielkim gadułą, zwolennikiem wolności szlacheckich i liberum veto, człowiekiem ograniczonym i niewykształconym. Nie będzie tak jak dawniej bywało - mówi, nie rozumiejąc, że zachowanie dawnych przywilejów szlachty grozi upadkiem Polski. Starosta to także człowiek bardzo skąpy, chce wydać za mąż córkę Teresę tak, by nie trzeba było wypłacać posagu.

Starościna to zwolenniczka francuskich powieści romansowych, kobieta pusta i niemądra, wzdychająca do bohaterów swoich lektur. Nie potrafi posługiwać się poprawną polszczyzną, pisze list, który kompromituje ją w towarzystwie. Jest kapryśna i egoistyczna, rządzi swoim mężem, który uzależniony od niej finansowo, spełnia każde życzenia. Dla Starościny idealny kandydat na męża dla córki to Szarmancki, modny młodzieniec całkowicie ją omotał, nie widzi, że ma do czynienia z łowcą posagów.

Szarmancki jest przeciwieństwem Walerego - nie interesują go problemy polityczne i bieżąca sytuacja Polski, nie jest patriotą. Woli modnie się ubierać, uwodzić kobiety i łowić posagi. Zamierza poślubić Teresę i zdobyć jej posag. Jest człowiekiem próżnym, lekkomyślnym i rozrzutnym.

Ważnymi bohaterami komedii jest także para służących - Agata i Jakub, należących do obozu patriotycznego. Ironicznie komentują zachowania negatywnych postaci „Powrotu posła” - Starosty czy Szarmanckiego. Na końcu utworu Podkomorzy decyduje się uznać służbę za ludzi wolnych, spełniając postulat obozu reformatorskiego, wyrażany w czasie obrad sejmu.