Antoni Czechow „Wiśniowy sad” - analiza psychiki bohaterów utworu Czechowa

Czechow, jako dobry obserwator rzeczywistości, bardzo skrupulatnie i wnikliwie oddaje stan psychiczny i emocjonalny swoich bohaterów – i to zarówno postaci męskich, jak i kobiecych.

Raniewska, jedna z głównych bohaterek „Wiśniowego sadu”, jest bez wątpienia kobietą ze sporym bagażem życiowym. Wdowa, która na dodatek straciła ukochane dziecko, stara się uciec od widma przeszłości jak najdalej. Los jednak wpędza ją w ramiona mężczyzny, który wykorzystuje jej naiwność i oddanie, a na końcu okrada. Między nią a jej kochankiem istnieje toksyczna relacja, gdyż Raniewska bardzo go kocha i nie może się uwolnić od tej miłości, a kochanek nie ma wcale zamiaru dać jej spokoju. Dodatkowo, w psychice bohaterki nawarstwiają się i przeplatają wspomnienia związane z domem rodzinnym i wiśniowym sadem, w które to ucieka, gdyż nie może poradzić sobie z otaczającą rzeczywistością.

Ta ucieczka pozwala jej na oderwanie się od problemów codziennych gdyż nie chodzi tu tylko o nią samą czy o jej bliskich, ale o całe społeczeństwo, które się zmienia i ewoluuje na jej oczach. Raniewska, przyzwyczajona do starego porządku, do podziału klasowego, a także do życia w dobrobycie, nie potrafi zmienić swojego podejścia i nastawienia na tyle, aby zaakceptować sytuację, w jakiej się znalazła razem ze swoją rodziną. Uporczywie trzyma się wpojonych zasad i przekonań, nie potrafi być elastyczna w działaniu, co w końcu doprowadza ją do ostatecznej rezygnacji w walce o uratowanie majątku. Bohaterka żyje w świecie własnych fantazji i zamiast być ostoją dla córki, to ona poszukuje wsparcia, gdyż nie ma w sobie na tyle siły, by podołać otaczającym ją zewsząd problemom.

Leonid Gajew przyjmuje nieco inną postawę niż Raniewska, mimo że bardzo do niej zbliżoną. Już od początku mamy wrażenie, że bohatera tego należy traktować z przymrużeniem oka – jak zdziwaczałego starszego pana, który ciągle mówi o bilardzie, jak gdyby zawsze nosił przy sobie kij i na każdym kroku widział kule do gry. Stary wuj mówi ogólnie bardzo dużo i często niepotrzebnie, za co stale jest upominany i czym wzbudza jeszcze większą sympatię. Któryś z bohaterów nazywa go również człowiekiem leniwym, gdyż Gajew waha się z przyjęciem posady w banku. Takie powierzchowne spojrzenie na tę postać jest jednak nie do końca sprawiedliwe, ponieważ to właśnie on stara się zrobić, co w jego mocy, by uratować majątek swój i siostry.

Tak się jednak składa, że – podobnie jak Raniewska – za bardzo przywykł do dotychczasowego stylu życia, wygody i dobrobytu i trudno jest mu się przestawić na bardziej kreatywne myślenie o przyszłości. Również tak samo sceptycznie podchodzi on do kwestii wykarczowania wiśniowego sadu na rzecz letnisk dla turystów, odzywają się w nim wspomnienia, które powodują łzy w scenie, gdy ostatnia szansa zostaje zaprzepaszczona i majątek przechodzi w ręce Łopachina. Gajew jednakże znosi to dzielnie, ba, stara się nawet pocieszyć zrozpaczoną siostrę, widać jednak, że wyprowadzka sprawia mu tak samo silny ból.

Postacią posiadającą podobnie bogate doświadczenie życiowe, a jednak przybierającą zupełnie odmienną postawę wobec rzeczywistości, jest oczywiście Jermołaj Łopachin. Człowiek ten stanowi bardzo ciekawy przykład osoby potrafiącej wykorzystać każdą nadarzającą się okazję i obrócić ją na swoją korzyść. Nie wiemy tak naprawdę, co należy myśleć o tym bohaterze. Wydawać by się mogło, że możemy uznać go za postać negatywną w utworze, w końcu to on staje się przyczyną nieszczęścia rodziny Raniewskiej, to on wykupuje jej posiadłość i przyległy do niej wiśniowy sad, to on w końcu nie czekając ani chwili, rozpoczyna karczowanie, by zmienić go na działki dla letników. Nie zważa przy tym zbytnio na rozpacz swoich dobrych znajomych, można powiedzieć, iż nawet odczuwa triumf z powodu tego, że on – syn chłopa, który kiedyś tu pracował – wreszcie się odgryzł i ma władzę nad kimś, kto uważał się za lepszego od niego. Jest to jednak tylko jedna strona medalu. Z drugiej mamy przecież zupełnie inny obraz Łopachina. Widzimy, jak przez większą część utworu stara się namówić Raniewską i jej brata do swojego pomysłu z obszarem dla turystów,  nie odnosi to jednak skutku i być może właśnie dlatego stara się później bez skrupułów działać na własną rękę. Nie wiemy tak naprawdę, jakie cechy przeważają u tego bohatera, pozytywne czy negatywne, nie dochodzi bowiem do zerwania stosunków z rodziną Raniewskiej.

Inny rodzaj charakteru prezentowany w utworze Czechowa uosabia Piotr Trofimow. „Wieczny student”, jak o nim mówią, jest przedstawicielem rosyjskiej inteligencji, z tym że nieco zhiperbolizowanym. Trofimowi wiecznie wypomina się, że zbrzydł i postarzał się od ostatniego spotkania z Raniewską, zarzuca się mu lenistwo, ślamazarność i brak szerszych perspektyw na przyszłość, a jedynie „przerzucanie z miejsca na miejsce”. Jest w tym spora doza prawdy, Trofimow faktycznie nie podejmuje poważniejszych działań na polu swojej kariery i uczuć. On sam twierdzi jednak, że jest ponad to wszystko i że jedyne, czemu teraz należy się oddać, to ciężka praca, która przyniesie państwu lepsze jutro. Górnolotne przemyślenia Trofimowa budzą jednak w pewnym stopniu nasze wątpliwości, gdyż krytykując wykształconą część społeczeństwa, bohater niejako sam się z nią utożsamia, gdyż zachowuje się dokładnie tak jak inni przedstawiciele inteligencji, którzy jedynie mówią i prawią morały, a nie podejmują żadnych działań. Nie wiemy, jak dalej potoczyły się losy Trofimowa, mamy jednak nadzieję, że zaczął realizować te postulaty, o których mówił.