Zofia Nałkowska - biografia, życiorys

Autorka głośnych „Medalionów” przychodzi na świat w Warszawie w rodzinie znanych i cenionych naukowców. Jej ojciec to Wacław Nałkowski, wybitny geograf, publicysta oraz twórca ewolucjonizmu psychologicznego. Również pochodząca z Moraw matka, Anna z Szafranków Nałkowska, była kobietą bardzo dobrze wykształconą, stworzyła m.in. wiele podręczników do nauczania geografii oraz liczne monografie związane z tą dziedziną wiedzy. Prowadziła także zajęcia na tzw. „Uniwersytecie Latającym”, będącym tajną formą kształcenia. Przesiąknięty specyficzną atmosferą wolnomyślicielstwa dom rodzinny Zofii miał ogromny wpływ na jej przyszłe losy oraz na jej na wskroś nowoczesny sposób postrzegania roli kobiety.

Pierwszymi nauczycielami małej Zofii są jej rodzice. Potem, w latach 1891–1901 uczęszcza na prywatną pensję żony Zenona Przesmyckiego – Miriama. Jednak najwięcej Nałkowska zawdzięcza ogromnemu zapałowi samokształcenia niewygasającemu przez całe życie. Pisarka znała cztery języki obce, posiadała szeroką wiedzę dotyczącą zagadnień z dziedziny psychologii, filozofii, literatury i nauk przyrodniczych.

Już w wieku 12 lat zaczyna pisać dzienniki, które prowadzone przez szereg lat, praktycznie aż do śmierci, stanowią wspaniały dokument biograficzny oraz świadectwo współczesnych jej czasów. Wydane w kilku tomach, od 1970 r. jako „Dzienniki czasu wojny”. Również debiut poetycki Nałkowskiej przychodzi bardzo wcześnie. W 1894 r. nastoletnia Zofia publikuje swój wiersz pt. „Pamiętam” w „Przeglądzie Tygodniowym”. Przez jakiś czas jest zafascynowana poezją, jej młodzieńcze utwory ukazują się w „Głosie”, „Chimerze”, „Tygodniku Ilustrowanym”. Młoda Nałkowska pracuje jako nauczycielka na prywatnej pensji i uczestniczy w wykładach „Uniwersytetu Latającego”.

W ciągu swego życia kilkukrotnie wychodzi za mąż. Po raz pierwszy w 1904 r. za Leona Rygiera. Ceniąc powagę stanu małżeńskiego i równocześnie przewidując prawdopodobieństwo nietrwałości związku, przechodzi na kalwinizm, by w przyszłości móc unieważnić złożone śluby. Ponownie zwiąże się w 1922 r. z Janem Gorzechowskim, jednak również i ten związek rozpadnie się po 2 latach. Ważną rolę w jej życiu w latach '30-tych odegra także Bogusław Kuczyński, z którym rozstanie się w 1942 roku.

Debiut prozatorski Nałkowskiej przypada na rok 1906, kiedy to ukazują się „Kobiety”. Już wtedy wyraźnie zaznaczył się obszar tematów szczególnie interesujący autorkę; charakter więzi międzyludzkich, osobowość człowieka, jego wnętrze, problemy natury psychologicznej. W tym samym roku na krótko przenosi się wraz z mężem do Kielc, gdzie współpracowali z czasopismem „Echa Kieleckie”. W 1907 uczestniczy w Krajowym Zjeździe Kobiet Polski. W tym samym roku powraca do Warszawy i publikuje utwory podejmujące tematykę rewolucyjną: „Księcia” (1907). Wkrótce ukazują się także „Rówieśnice” (1908), „Narcyz” (1910), „Węże i róże” (1913). Spod ręki Nałkowskiej wychodzą także nowele i opowiadania m.in. „Koteczka, czyli białe tulipany” (1909), „Lustra” (1913).

W czasie I wojny światowej dzięki znajomości z Janem Gorzechowskim „Jurem” zaczyna interesować się sprawami polityki. Po wojnie w latach 1920–22 będzie sprawować urząd kierownika sekcji literackiej Biura Propagandy Zagranicznej przy Urzędzie Rady Ministrów.

Przyczyni się także do powstania Związku Zawodowego Literatów Polskich i w 1922 r. zostanie członkiem jego zarządu. W latach 1924–26 przebywa w Grodnie. Po rozstaniu w 1929 r. z drugim mężem jej życie nabiera tempa. Jako członek Pen-Clubu uczestniczy w licznych podróżach zagranicznych, od 1931 do 1934 jest prezesem ZZLP, zostaje odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1933 r. jest jedyną kobietą wchodzącą w skład Polskiej Akademii Literatury. Współtworzy wreszcie grupę literacką „Przedmieście” (1933–1937). Wydaje kolejne, coraz liczniejsze dzieła.

Dojrzała twórczość Nałkowskiej koncentruje się w pełni na osobowości człowieka. W 1922 wydaje „Charaktery”, będące swoistym studium psychologicznym bohaterów. Podobną tematykę, tzn. poszukiwanie obiektywnego kryterium oceny postępowania ludzkiego, odnajdziemy także w jej dramatach, np. : „Dom kobiet” (1930), „Dzień jego powrotu” (1931).

Przed II wojną światową, wprowadzającą nowe elementy do stylu Nałkowskiej, ukazuje się „Granica” (1935) oraz „Niecierpliwi” (1938). Samą wojnę pisarka spędza głównie w Warszawie, gdzie prowadzi sklep tytoniowy. Po jej zakończeniu zostaje członkiem Krajowej Rady Narodowej i z jej ramienia uczestniczy w badaniach prowadzonych przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskiej. Z tych makabrycznych doświadczeń zrodzą się „Medaliony”.

Aktywność pisarki nie wygasa także na polu politycznym; jest posłanką na Sejm, członkiem Komisji Kultury i Sztuki, a także Komisji Upowszechniającej Książki. Pełni funkcję wiceprezesa Komitetu Obrońców Pokoju i Ligi Walki z Rasizmem. Za tak aktywną postawę zostaje nagrodzona wieloma wyróżnieniami m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury (1936), Państwową Nagrodą Literacką (1936 oraz 1953).

Niestrudzona pisarka oraz działaczka społeczna umiera 17 grudnia 1954 roku. Zostaje pochowana na Powązkach w Alei Zasłużonych.