Jan Kochanowski - dzieła, wiersze, utwory. Ogólne opracowanie twórczości Jana Kochanowskiego

Na temat życia i twórczości Jana Kochanowskiego z Czarnolasu powstało już mnóstwo prac naukowych, jednak badania nad fenomenem renesansowego twórcy nie są jeszcze wyczerpane. Nierozwiązana pozostaje zagadka dokładnej daty urodzenia mistrza, jego przygód podczas pobytów we Włoszech czy Francji, na rozszyfrowanie czekają także niektóre skróty i notatki zapisane pośpieszną ręką na marginesach czy okładkach ksiąg.

Poeta z Czarnolasu pozostawił po sobie spory dorobek artystyczny. Już za życia był doceniany, a jego twórczość spotykała się  z powszechnym szacunkiem i aprobatą. Był stałym gościem na dworach królewskich, poczynając od bliskiej przyjaźni z Zygmuntem Augustem, gdzie pełnił funkcję sekretarza królewskiego, po pobyt u Henryka Walezego i popieranie Stefana Batorego. Nie tylko najwyżsi dostojnicy państwowi byli mu bliscy: współpracował także z dworami możnowładców i znamienitych rodów, np. Tęczyńskich, Firlejów czy Radziwiłłów.

W swojej twórczości chętnie wykorzystywał motywy antyczne przejęte od starożytnych twórców greckich i rzymskich. Zafascynowany myślą starożytnych filozofów, propagował poglądy stoików oraz epikurejczyków tworząc ciekawe połączenie ich światopoglądu wyrażające się w potrzebie osiągnięcia „złotego środka” w każdej dziedzinie życia. Dążenie do harmonii i niechęć do przesady doprowadzić miały człowieka do szczęścia w życiu doczesnym, a połączone z religijnością – zapewnić życie wieczne.

Wśród ogromnej ilości stworzonych przez artystę dzieł wymienić należy na pewno fraszki. Są to krótkie utwory poetyckie mające formę anegdoty lub żarciku na dowolny, lecz najczęściej niezbyt poważny, temat. Fraszkę zamyka ostra puenta wyrażająca konkluzję całego utworku. Kochanowski napisał kilkaset fraszek zamkniętych w trzech księgach. Dotyczą one przeróżnych tematów, np. miłości, polityki, filozofii, moralności itp. Przykładowe tytuły fraszek Kochanowskiego: „Na lipę”, „O doktorze Hiszpanie”, „Raki”.

Znane są także pieśni, które podziwiać możemy zgromadzone w dwóch księgach: „Pieśni księgi dwoje” oraz „Pieśni kilka”. Do pierwszego zbioru włączone są także „Pieśń Świętojańska o sobótce” oraz „Czego chcesz od nas Panie”. Autor wzorował się na pieśniach Horacego – starożytny twórca był dla niego inspiracją pozwalającą odnosić się twórczo do tradycji antyku. Kochanowski czerpał z jego filozofii, a także parafrazował niektóre utwory, np. „Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony” jest wzorowany na słynnym „Exegi monumentum”.

Tradycja epikurejska przejawia się w utworach takich jak: „Miło szaleć, kiedy czas po temu”, filozofia stoicka natomiast uwidacznia się np. w odzie „Jest kto, co by wzgardziwszy…”. W większości utworów obie tradycje są jednak przemieszane. Pieśni poruszają tematykę filozoficzną, religijną, miłosną, biesiadną, autotematyczną, moralistyczną i wiele innych.

Mówiąc o liryce, nie można zapomnieć o cyklu dziewiętnastu trenów napisanych po śmierci córki, Urszulki. Wiersze są wyrazem rozpaczy ojca po stracie ukochanego dziecka, a także przełomowym momentem w budowaniu światopoglądu autora. Wznoszona od lat wiara w renesansową harmonię świata zaczyna chwiać się w posadach, gdyż te wartości, które teoretycznie nieść mu miały pocieszenie, nie spełniają swojej roli.

Nowatorstwo trenów polega na tym, że od zawsze pisano je dla osób zasłużonych: mędrców, wodzów, polityków. Kochanowski przełamuje tę tradycję tworząc cykl żałobny dla małego dziecka. Całość składa się z dziewiętnastu utworów ułożonych według tradycyjnego modelu trenów. Najpierw następuje wychwalanie cnót zmarłego, następnie pojawia się ból po stracie, kolejno: żal, pocieszenie i pouczenie. W „Trenach” znajdujemy odwołania do różnych koncepcji religijnych, do wątków biblijnych oraz antycznych.

Kochanowski był także twórcą dramatu pt.: „Odprawa posłów greckich”, będącego nawiązaniem do „Iliady”, greckiego eposu autorstwa Homera. Kochanowski wybiera jeden wątek, mianowicie porwanie pięknej Heleny przez Parysa i osadza na nim tematykę polityczną odwołując się jednocześnie do ówczesnych losów Polski.

Dramat jest zbudowany na wzór greckiej tragedii, posiada odpowiednią budowę oraz podział na epeisodiony oraz stasimony, odwołuje się jednak do kwestii aktualnych także w renesansowej Polsce: dbania wyłącznie o własne korzyści przez rządzących, pijaństwo i nieodpowiedzialność młodzieży, brak zainteresowania losami państwa. Napisał więc Kochanowski dramat uniwersalny, którego tematyka może być aktualna w każdym miejscu i czasie.

Mistrz z Czarnolasu znany był także jako tłumacz: jego dziełem jest przełożenie stu pięćdziesięciu psalmów składających się na „Psałterz Dawidowy”. Sam tworzył także po łacinie: wydał w tym języku ody, elegie, epigramaty i inne. Na uwagę zasługuje także przetłumaczenie przez niego fragmentu trzeciej księgi „Iliady”.

Twórczość renesansowego artysty obejmuje także poematy: tutaj wymienić można „Szachy” przedstawiające pojedynek rycerzy o rękę królewny Anny oraz utwór pt.: „Satyr albo Dziki mąż” będący krytyką ówczesnego społeczeństwa. Znane są także anegdoty, traktaty, facecje oraz dialog prozatorski.

Dorobek Jana Kochanowskiego jest nie do przecenienia. Artysta na długi czas stał się wzorem dla późniejszych pokoleń upatrujących w nim swojego mistrza i autorytetu, a literatura polska jeszcze przez kilkaset lat musiała czekać na pojawienie się równie wyrazistej postaci na scenie artystycznej.