Bajka - Bajka jako gatunek literacki. Ewolucja bajki od starożytności do współczesności

Bajka to bardzo charakterystyczny gatunek literacki. Te wierszowane utwory często ukrywają pewne przymioty ludzkiej natury za postaciami zwierząt, a nawet za przedmiotami. Jeszcze jedną ich ważną cechą jest to, że zawierają morał, czyli pouczenie. Dlatego można uznać je za utwory dydaktyczne.

Za ojca bajek uznaje się Ezopa. Żył on ok. VI w. p.n.e. w starożytnej Grecji. Jest on postacią na poły legendarną, tak naprawdę niewiele wiadomo o jego życiu. To właśnie jemu przypisuje się stworzenie bajki zwierzęcej, czyli odmiany, która pod postaciami naszych braci mniejszych ukazuje ludzkie ułomności. Z jego utworów wypływa często smutna i gorzka prawda o naturze człowieka. Drugim starożytnym twórcą bajek, o którym mówi tradycja, był Fedrus. Żył on na przełomie I w. p.n.e. i I w. n.e. Jego utwory były mocno krytyczne, pisane językiem prostym i czytelnym. Przez swoje dzieła naraził się najważniejszym mieszkańcom Wiecznego Miasta, dlatego został skazany na zapomnienie, gdyż jego twórczość była celowo pomijana.

Oświecenie, jako epoka literacka, powróciło do korzeni antyku. Bajka ponownie stała się niezwykle popularna, a szczególny nacisk został położony na jej dydaktyczną funkcję. W Polsce najwybitniejszymi twórcami tego gatunku byli Ignacy Krasicki i Stanisław Trembecki. Wiążą się z nimi dwa główne rodzaje bajek: bajki epigramatyczne i bajki narracyjne. W „Bajkach i przypowieściach” książę biskup warmiński realizuje ten pierwszy gatunek. Są to króciutkie utwory, rysujące pewną charakterystyczną sytuację oraz prezentujące na jej tle postawę przeciwną. Bajki narracyjne pojawiają się natomiast u Trembeckiego oraz u Krasickiego w tomie „Bajki nowe”. Są to dzieła bardziej rozbudowane, nieco przypominające nowelę, ale mocno w tym wszystkim ograniczone. Za ojca tego rodzaju uważa się Jeana de La Fontaine’a, francuskiego klasycystę tworzącego w XVII w.

Jeszcze jedną, bardzo ciekawą, odmianą bajek są bajki dialogowe. Sztandarowym przykładem tego rodzaju jest utwór Krasickiego – „Ptaszki w klatce”. Dzieło takie opiera się na rozmowie najczęściej dwóch bohaterów, którzy reprezentują odmienne postawy i wartości. Bajka, jako gatunek literacki, narodziła się w starożytności. To sięgnięcie do źródeł kultury spowodowało, że odrodziła się ona w epoce klasycyzmu. Teksty Ezopa i Fedrusa stały się inspiracją dla następnych twórców.

Być może warto jeszcze wspomnieć o „ezopowym języku”, czyli terminie wywodzącym się od pierwszego bajkopisarza. Jest to taki sposób opowiadania, by prawdziwe treści ukrywały się za przedstawionymi zdarzeniami, nie były wypowiadane wprost, ale sugerowane przez nie. Tak właśnie było w bajkach, gdzie ludzkie przywary były zamaskowane pod zwierzęcymi postaciami.