Jan Matejko „Unia Lubelska” - opis obrazu, interpretacja

Jeden z najsłynniejszych obrazów Matejki został ukończony w 1869 roku, praca nad nim trwała pięć lat. Artysta chciał uświetnić swym dziełem obchody trzechsetnej rocznicy zawarcia Unii Lubelskiej. Artysta przedstawił na obrazie moment uroczystego zawarcia unii przez przedstawicieli trzech narodów: Polski, Litwy oraz Rusi.

Centrum obrazu stanowi postać króla Zygmunta Augusta, który w uniesionej wysoko dłoni trzyma krucyfiks. Obok króla znajdują się prymas polski Jakub Uchański oraz kasztelan Marcin Zborowski, który wypowiada słowa przysięgi. Zborowski jedną rękę trzyma na Ewangelii, w drugiej dzierży dokument z tekstem aktu unii. W rzeczywistości kasztelan krakowski nie żył od 4 lat, ale przez cały czas swej kariery politycznej był gorącym zwolennikiem ujednolicenia podstaw ustrojowych Polski i Litwy. Matejko w uznaniu jego zasług uczynił go jedną z centralnych postaci swego dzieła. W tle, za Zborowskim, klęczy książę Mikołaj Radziwiłł, jego atrybutem jest obnażony miecz, który symbolizuje przyszłą wrogość wobec króla. Radziwiłł jako jedyny litewski senator nie złożył podpisu pod aktem unii. W tle widać pozostałych zgromadzonych na sali senatorów.

W tłumie odnaleźć można ubranego na czarno, brodatego mężczyznę. To Andrzej Frycz Modrzewski, autor dzieła „O naprawie Rzeczypospolitej”. Matejko namalował Modrzewskiego obejmującego chłopa – to nawiązanie do idei zrównania w prawach stanu chłopskiego i szlacheckiego. Z twarzy króla i pozostałych osób można odczytać powagę i przeświadczenie o doniosłości chwili. Całe wydarzenie ma miejsce w sali reprezentacyjnej zamku lubelskiego. Matejko drobiazgowo i precyzyjnie odmalował bogate szczegóły wnętrza. Kompozycja obrazu jest statyczna i zrównoważona, występuje w nim środkowa dominanta i równomierne rozłożenie dwóch pozostałych partii obrazu. W kolorystyce dzieła przeważają barwy brązowo-złote, są raczej harmonijnie rozłożone. Prawa strona obrazu jest nieco rozjaśniona wpadającym przez okno światłem.

„Unia Lubelska” uważana jest przez wielu za najlepsze dzieło Matejki – artysta, w uznaniu za wartości obrazu, został odznaczony w 1870 r. francuskim orderem Legii Honorowej. Badacze twórczości Matejki zauważają, że w warstwie historiozoficznej wymowa „Unii Lubelskiej” nawiązuje do popularnej w tym okresie idei wielonarodowościowego państwa federacyjnego, która zakładała  nadanie Galicji szerokiej autonomii. Obraz można również uznać za formę sprzeciwu wobec krwawych represji wśród uczestników powstania styczniowego na Litwie, uznawanej przez zaborcę za ziemię rdzennie rosyjską.

Obraz jest własnością Muzeum Narodowego w Warszawie, a znajduje się w depozycie w Muzeum Lubelskim na zamku w Lublinie.