„Tango” Sławomira Mrożka wobec szekspirowskiego „Hamleta”

W pierwszej chwili trudno zauważyć związki między awangardowym dramatem Mrożka a tragediami Szekspira. Szekspir wnika głęboko w psychikę swoich bohaterów, analizuje stany ich duszy, podczas gdy Mrożek skupiony jest głównie na problemach natury społecznej. Mimo elementów fantastycznych świat przedstawiony przez angielskiego dramatopisarza wydaje się bardziej realny niż absurdalna rzeczywistość „Tanga”. Zupełnie odmienne są też realia, w jakich toczy się akcja. A jednak wiele schematów znanych z „Hamleta” powraca u Mrożka w nowej, groteskowej formie.

O obu utworach można powiedzieć, że przedstawiają one dramat rodzinny. Duński książę niemal w jednej chwili traci wszystkich bliskich. Ojciec zostaje zamordowany przez swego brata, który w krótkim czasie poślubia wdowę po nim. Małżeństwo Gertrudy z Klaudiuszem jest dla Hamleta przejawem zdrady i kazirodztwa. Królowa nie czeka nawet do zakończenia okresu żałoby, poślubiając brata zmarłego króla, a jednocześnie jego mordercę, potwierdza jego prawo do tronu. Nic dziwnego, że Hamlet czuje się zdradzony. Odpowiednikiem Hamleta w „Tangu” jest Artur. On również w pewien sposób traci rodzinę. Nikt z jej członków nie ginie, ale łączące ich więzi zostają zniszczone przez rewolucję obyczajową. Artur pragnie powrotu dawnego porządku, w którym starsi stoją na straży tradycji i są otaczani szacunkiem. Oczekuje, że rodzice będą się zachowywać stosownie do swojej roli. Jednak w tej rodzinie nic nie dzieje się zgodnie z jego oczekiwaniami. Rodzice już dawno wybyli się wszelkich zasad. Nie uznają jakiegokolwiek ograniczania wolności, także seksualnej. Eleonora niczym szekspirowska królowa jawnie zdradza Stomila, przyznając się do związku z Edkiem. Pewną analogię można też wyczytać w związku Artura z Alą i Hamleta z Ofelią. Obie kochanki czują się odepchnięte. Ofelia popełnia samobójstwo, Ala oddaje się Edkowi, w przekonaniu, że dla Artura nie będzie to miało większego znaczenia, ponieważ pragnie tylko ślubu, a nie jej miłości.

Artur, podobnie jak Hamlet, odgrywa też rolę buntownika. Tyle że duński książę zostaje zobowiązany do dokonania zemsty przez ducha ojca, a Artur działa z własnej woli. Jego relacje z ojcem nie układają się dobrze, Artur zarzuca Stomilowi, że jest rogaczem i pantoflarzem. Role zostają nieco odwrócone, to nie ojciec żąda zemsty, lecz syn domaga się, by ojciec wyrzucił kochanka żony. Podobne są jedynie okoliczności tych spotkań, Hamlet nocą spotyka Ducha na murach zamku, tak też Artur prowadzi nocne rozmowy ze Stomilem. Artur i Hamlet to młodzi intelektualiści, studenci zainteresowani zgłębianiem wiedzy, obaj chodzą z książką w ręku, i obaj ponoszą klęskę, gdy trzeba działać zbrojnie. Obaj bohaterowie przejawiają również niechęć do cielesności. U Hamleta wynika ona ze stosunku do matki. Gertruda go zawiodła, zdradzając pamięć ojca. Podobnie Ofelia, będąca pod silnym wpływem Poloniusza, wydawała mu się niegodna. To dlatego wysyła ją do klasztoru. Uważa, że wszyscy powinni żyć w celibacie, miast płodzić kolejne pokolenia. Artur również czuje niechęć do sfery seksualnej, co z kolei wynika ze zbytniej swobody panującej w domu.  Nie potrafi tolerować romansu swojej matki, ani znieść prowokacyjnego zachowania Ali.

Edek jest nieco wzorowany na Fortynbrasa, obaj siłą dochodzą do władzy, choć postać z „Hamleta” jest raczej pozytywna. Imię Fortynbrasa oznacza silną rękę, silne ramię, Edek także ma silną rękę, którą jednym ciosem zabija Artura. Horacjo, wierny druh Hamleta, w „Tangu” ma dwóch odpowiedników i żaden z nich nie wykazuje się wiernością. Najpierw rolę tę pełni Eugeniusz, sprzymierzeniec Artura w jego zamiarach przywrócenia dawnego ładu. Potem u jego boku staje Edek, ale ten ma własne plany. Artur podobnie jak Hamlet ponosi klęskę, okazuje się idealistą, który nie ma dość sił, by zmienić świat, pada pokonany przez brutalną siłę.