Opis rzeźby Zygmunta Trembeckiego - „Jan Kochanowski i Urszulka z lutnią”

„Jan Kochanowski i Orszula z lutnią” jest rzeźbą pochodzącą z 1878 roku. Została ona wykonana w brązie przez znanego w okresie pozytywizmu artystę, Zygmunta Trembeckiego. Nadany jej tytuł nawiązuje do staropolskiej stylizacji językowej, w czasach współczesnych jest jednak stosowany wymiennie z bardziej swojsko brzmiącym określeniem: „Jan Kochanowski i Urszulka z lutnią”.

Posąg o niewielkich rozmiarach zdobi obecnie jedno z pomieszczeń dworu w Czarnolesie, który w polskiej tradycji literackiej nierozerwalnie łączy się z osobą Jana Kochanowskiego. Sala przypominająca swym kształtem rotundę jest nazywana czarnoleską, ponieważ gromadzi pamiątki z okresu życia poety nazywanego umownie tym określeniem. Można tu podziwiać rękopisy i pierwsze wydania dzieł stworzonych w trakcie pobytu Kochanowskiego na rozmaitych dworach w Polsce i zagranicą, m.in. u Tarnowskich, Tęczyńskich i Jana Firleja.

Rzeźba przedstawia poetę siedzącego na postumencie. Mężczyzna trzyma przed sobą lutnię, zaś na jego kolanach spoczywa mała Urszulka. Jedna z jej rączek dotyka strun instrumentu, po ułożeniu jej ciała, przymkniętych powiekach i pozbawionym ruchu wyrazie twarzy możemy się jednak domyślać, że dziewczynka jest już martwa. Ojciec składa na jej czole ostatni, pełen czułości pocałunek.

U stóp poety znajduje się rozłożona księga i spoczywające na jej stronicach gęsie pióro, co odnosi się do pracy literackiej, jaka pomoże mu uporać się ze stratą ukochanej córki zaraz po złożeniu jej ciała do grobu. Owa księga symbolizuje więc tworzące się niejako na naszych oczach „Treny”, możemy bowiem obserwować emocje, które stały się dla nich inspiracją. Bolesna, przedwczesna śmierć małej Urszulki stała się dla Kochanowskiego źródłem głębokich przemyśleń nad sensem życia i cierpienia, które zaowocowały zbiorem najznakomitszych w literaturze polskiej wierszy o charakterze żałobno-filozoficznym.

„Treny” posłużyły z kolei za wzór dla wielu artystów owocując tak wielkimi dziełami, jak „Kochanowski nad zwłokami Urszulki” Jana Matejki z 1862 roku. Obraz ukazuje poetę w podobnej sytuacji – całującego czoło martwej córeczki – brakuje tu jednak odniesienia do motywu konstytuującego pracę Trembeckiego. Rzeźbiarz zwrócił uwagę na aspekt mocno eksponowany w „Trenach”, mianowicie na wielkie zdolności artystyczne, jakie miała przejawiać córka Kochanowskiego. Postument zaznacza więc, iż główną przyczyną wielkiego poczucia straty, jakie poeta wyraził w swoim cyklu lirycznym, było przewidywanie wielkiej przyszłości, jaka miała czekać Urszulę, kontynuatorkę talentu i osiągnięć ojca.