Fraszka - cechy, geneza. Fraszka jako gatunek literacki - opracowanie

Pojęcie fraszki kojarzy nam się przede wszystkim z osobą Jana Kochanowskiego. I słusznie, ponieważ to właśnie on wprowadził ten gatunek do literatury polskiej. Jednak jej rodowodu należy upatrywać się dużo, dużo wcześniej, bo już wczasach starożytnych.

Fraszka jest odmianą epigramatu, czyli krótkiego utworu (często dwuwierszowego) będącego początkowo wykorzystywanego na przykład na pomnikach i nagrobkach. Po jakimś czasie epigramat wykształcił w sobie takie cechy jak dowcip, satyryczność i wyrazistą puentę, często także filozoficzne przesłanie. Te właśnie elementy przejęła fraszka, która wyjątkową popularność zaczęła zdobywać w epoce odrodzenia. Nazwę zawdzięczamy włoskiemu słowu „frasca”, oznaczającego tyle, co drobnostka, błahostka.

Podsumujmy więc wymienione do tej pory informacje na temat fraszki. Fraszka, czyli:
- krótki utwór wierszowany,
- najczęściej ironiczny, satyryczny, dowcipny,
- posiada wyrazistą puentę, która może zawierać głębsze przesłanie,
- różnorodna tematyka (fraszki dotyczą na przykład pewnego typu zachowań i stereotypów, określonych sytuacji społecznych, politycznych itp.),
- tematyka fraszek wprowadza ich podział, wyróżniamy miedzy innymi fraszki satyryczne, obyczajowe, religijne, miłosne, patriotyczne itp.,
- nazwa - od włoskiego „frasca”, czyli drobnostka,
- w Polsce wprowadzenie fraszki jako gatunku literackiego zawdzięczamy Janowi Kochanowskiemu.

Kochanowski poruszał w swoich fraszkach bardzo szeroką tematykę. Do jego najbardziej znanych utworów tego gatunku należą fraszki „Na lipę” („Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie…”), „Na dom w Czarnolesie” („Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje…”), „O żywocie ludzkim” („Fraszki, to wszystko, cokolwiek myślemy…”). Do ciekawego aspektu twórczości poety należą również fraszki autotematyczne, których tematem są… fraszki.

Mamy na przykład taką:
„Próżno mnie do dziewiąci lat swe fraszki chować,
Jako ksiąg mądrzy ludzi zwykli poprawować,
Bo tu moją pilnością już nic nie przybędzie:
Bych kreślił i nadkreślił, fraszka fraszką będzie.”
(„O fraszkach”)

Różnorodność fraszek Kochanowskiego wiąże się również z tym, że często pisał je on na specjalne zamówienia (których nie brakowało, Kochanowski obracał się w towarzystwie ludzi  dworu i otoczeniu samego króla). Twórczość szesnastowiecznego poety to modelowy przykład rozwoju gatunku, jakim jest fraszka, z wzorca tego korzystali jednak także inni polscy pisarze, jak na przykład Mikołaj Sęp-Szarzyński czy Jan Sztaudynger.