Rewolucja w Niderlandach. Republika Zjednoczonych Prowincji - utworzenie Republiki

Wraz z Karolem V kończyła się epoka uniwersalizmu cesarskiego i jedności chrześcijańskiej Europy. Pokój augsburski uprawomocnił religijny podział Rzeszy, a sobór trydencki rozpoczął nową epokę w polityce Kościoła. Akcja na rzecz odzyskania przez katolicyzm utraconych wcześniej terytoriów była zgodna z interesem papiestwa, ale była też w interesie władców świeckich w szczególności Habsburgów.

Na czele obozu katolickiego stanął Filip II. Jego ostra polityka doprowadziła do powstania w Niderlandach w 1566 r. Antyhiszpański ruch połączył katolicką szlachtę i protestanckie mieszczaństwo w jednym obozie. W 1581 r. stany generalne prowincji, którym przewodziła Holandia, zdetronizowały Filipa II i oderwano Niderlandy od Hiszpanii. Siedem prowincji północnych proklamowało niepodległe państwo - Republikę Zjednoczonej Prowincji Niderlandów, z kolei prowincje południowe zostały utrzymane przez Hiszpanię. Po długotrwałej wojnie istnienie Republiki zostało uznane faktycznie dopiero w 1609 r., a formalnie w 1648. Do utraty przez Filipa II Niderlandów przyczyniła się jego klęska z Anglią.

Polityka Filipa II przyniosła klęskę i u schyłku XVI w. Hiszpania nie mogła już pretendować do roli hegemona w Europie Zachodniej, co z kolei pozytywnie wpłynęło na pozycję umacniającej się Francji, której potęga w XVII w. osiągnęła szczyt dzięki władzy Burbonów.