Proces norymberski

19 października, 1945 roku wręczono nazistom, przebywającym w norymberskim więzieniu akty oskarżenia. Tak barwnie opisuje tę chwilę Norman Davies: „Zadanie doręczenia akt spadło na pewnego młodego brytyjskiego majora, byłego jeńca wojennego, płynnie mówiącego po niemiecku. Kiedy tuż przed godziną druga po południu wszedł na blok, zobaczył trzy piętra cel z małymi zakratowanymi okienkami w drzwiach. Przy każdych drzwiach stał w niedbałej pozie wojskowy strażnik i przez kratę zaglądał do środka. Na wyższych pietrach otwarte galerie zabezpieczono drucianą siatką. Dwudziesty drugi oskarżony właśnie popełnił samobójstwo. Świadkami oskarżenia miało być kilkanaście osób.(...) Chociaż młody major był absolwentem prawa, miał niewielką praktykę w wypełnianiu takich obowiązków. Widok siatki z drutu sprawił, że wrócił myślą do jednego z towarzyszy broni, belgijskiego lotnika, który wpadł w ręce Gestapo i który popełnił samobójstwo, skacząc z dokładnie takiej samej galerii w więzieniu w Suresnes”.

Młodym majorem był Airey Neave, który doświadczenia z tamtego okresu opisał w książce, cytowanej przez Normana Daviesa.

Oskarżono dwudziestu czterech hitlerowców, dwudziestu dwóch zostało schwytanych.   Najważniejsze zarzuty były cztery: udział w spisku, zbrodnie przeciw pokojowi, zbrodnie wojenne oraz zbrodnie przeciw ludzkości. Proces norymberski (a właściwie szereg procesów) był procesem pokazowym. Poprzedziła go dyskusja nad jego celowością i potrzebą. Przeciwko procesowi wystąpił zarówno Winston Churchill, jak i część wojskowych amerykańskich, którzy uważali, że jedynym rozwiązaniem jest natychmiastowa egzekucja nazistów. Proces dostarczał wielu prawnych wątpliwości. Przykładem może być postawienie w stan oskarżenia Juliusa Streichera, który nie miał być odpowiedzialny za żadne z zabójstw. Jako propagator nazizmu i idei nienawiści oraz bliski współpracownik Hitlera bez wątpienia przyczynił się do wielu zbrodni, otwarcie nawołując do pogromów, czy tworząc pseudonaukowe teorie, których konsekwencje niosły ze sobą śmierć ogromnej liczby ludzi. To, co jednak było oczywiste z punktu widzenia logiki, należało udowodnić prawnie. Istniała obawa, czy się to uda. Idea procesu jednak wygrała. Rozpoczął się dnia 20 listopada 1945 roku.

Sądzono organizacje nazistowskie, jak i czołowych uczestników hitlerowskich planów. Na karę śmierci zostali skazani: Alfred Jodl, Alfred Rosenberg, Hermann Göring, Hans Frank, Joachim von Ribbentrop, Arthur Seyss-Inquart, Wilhelm Keitel, Wilhelm Frick, Martin Bormann, Julius Streicher, Ernst Kaltenbrunner oraz Fritz Sauckel. Pozostali zbrodniarze otrzymali karę dożywotniego więzienia (Rudolf Hess, Walter Funk oraz Erich Raeder), karę 20 lat (Albert Speer, Baldur von Schirach), 15 lat (Constantin von Neurath) oraz 10 (prezydent Rzeszy oraz dowódca Wehrmachtu - Karl Dönitz). Uniewinniono: współpracownika Gobbelsa Hansa Fritzsche, Franza von Papena oraz przeciwnika wojennej polityki Hjalmara Schachta. Wiele sprzeciwu budziły niskie kary więzienia, jak i uniewinnienia. Niektórzy z oskarżonych uważali, że wyroki powinny być inne, Göring popełnił samobójstwo zanim został powieszony, a Hans Frank jako jeden z nielicznych publicznie przyznał, że zasłużył na karę śmierci.

Proces norymberski był istotny ze względu na publiczne podanie do wiadomości (a co ważniejsze udowodnienie) zbrodni hitlerowskich. Zostały przedstawione fakty, które nie pozwalały na współczucie względem oskarżonych. Dla aliantów stanowił natomiast usankcjonowanie pełnego zwycięstwa. Krytycy procesu podkreślali jego pokazowość. Był to proces pokazowy, ale był też potrzebny światu zaraz po wojnie, dawał poczucie sprawiedliwości. Oczywiście tylko formalnie zamykał jeden z okresów historii - naziści weszli do rządu niemieckiego, jak i wielu z nich z powodzeniem ukrywało się chociażby w Ameryce Południowej. Wymierzona sprawiedliwość była więc w dużej mierze symboliczna.