Bilans wypraw krzyżowych

Gdy w roku 1095 papież Urban II na synodzie w Clermont ogłosił konieczność doprowadzenia do „świętej wojny” z Turkami, nikt w ówczesnej Europie nie mógł się spodziewać, że kolejne dwa stulecia przyniosą aż 7 wypraw krzyżowych. Prawdopodobieństwa niepowodzenia nikt nie traktował poważnie. Choć za ostateczny kres działalności Krzyżowców uznaje się upadek twierdzy Akkon, to idea wypraw zdegenerowała się dużo wcześniej. Już po czwartej ekspedycji z lat 1202-1204 jasne było, że do kwestii religijnych nikt nie przywiązuje już większej wagi. Krucjaty jednak trwały przybierając coraz bardziej groteskową i tragiczną postać – jak w roku 1212, kiedy to ruszyła pielgrzymka dzieci francuskich i włoskich do Ziemi Świętej. Tym niemniej przedsięwzięcia ta zaangażowały zbyt wiele wysiłków, aby nie przynieść określonych korzyść. Te, rzecz jasna, nie są jednak w stanie zrekompensować skutków negatywnych.

Początkowe etapy niewątpliwie odbywały się z korzyścią dla dwóch podmiotów: papiestwa i miast włoskich. Aż do 1204 autorytet papieża był na tyle wielki, iż był on w stanie podporządkować sobie władze świeckie, co łączyło się z możliwością zaangażowania do realizacji swych planów europejskich wojsk (rozkwit etosu rycerskiego). W odpowiedzi na zapotrzebowanie powstawać zaczęły zakony rycerskie – zakonnicy i bracia-rycerze nie tylko modlili się i oddawali kontemplacji, ale również aktywnie, na polu bitwy, walczyli o w obronie wiary i ideałów. Ponadto majątek kościelny uległ zwielokrotnieniu – w zamian za niezbędną podczas wyprawy gotówkę hierarchowie przejmowali od rycerstwa majątki ziemskie. Nie można pominąć faktu, iż w owym czasie nastąpiło ugruntowanie wiary chrześcijańskiej na kontynencie (widoczne było to zwłaszcza w formie coraz częściej organizowanych pielgrzymek).

Dla miast włoskich i w mniejszym stopniu również francuskich, krucjaty były niezwykle dochodowym interesem. To one bowiem odpowiedzialne były za zaopatrzenie walczących w niezbędne towary (handel lewantyński). Znacząco wzrosła produkcja statków, rozwijały się techniki żeglarskie. Wszystko to wpływało na rozwój nauki i kultury, te z kolei wymogły przyspieszenie przemian gospodarczych i społecznych w Europie.

Efekty wyżej przytoczone nie są jednak w stanie zrównoważyć tragicznego oblicza ekspedycji Krzyżowców. Krucjaty pochłonęły tysiące istnień ludzkich (bardzo często zupełnie przypadkowych i niewinnych), które ginęły zarówno na polach walki, jak i z powodu głodu oraz różnych chorób. Bardzo szybko okazało się również, iż ze szlachetnymi hasłami odnowy moralnej wyprawy te mają mało wspólnego. Rycerze zabijali, gwałcili, plądrowali jeszcze zanim dotarli do celu swych podróży. Zdobycie Konstantynopola doprowadziło w do rzeczywistego niszczenia źródła olbrzymiej cywilizacji.

Stopniowo nasilały się na Zachodzie postawy antysemickie – już w XIII wieku zdarzało się, że Żydzi zmuszani byli zasiedlać specjalnie wyznaczone dzielnice, w których zobowiązani zostali do noszenia specjalnych oznak. Zbliżenie się cywilizacji łacińskiej i arabskiej było jedynie pozorne, islam bowiem znalazł się w ostrej opozycji do chrześcijaństwa.

Ostatecznie dosyć wysoką cenę za nieudane wyprawy zapłacić musiał również Kościół. Upadek autorytetu papiestwa doprowadzić miał już wkrótce (w 1378 roku) do powstania schizmy zachodniej, która na prawie 40 lat sparaliżowała działalność Stolicy Apostolskiej.