Bohema - znaczenie pojęcia. Bohema artystyczna - paryska, młodopolska

Termin „bohema” stał się szczególnie popularny na przełomie XIX i XX wieku, w epoce modernizmu, która przyniosła nową wizję artysty jako człowieka pozostającego z własnego wyboru poza ramami społeczeństwa, stojącego w opozycji do jego konwenansów i powszechnie przyjętych norm. Zawód aktora, malarza czy poety nie wymagał przywiązania do jednego miejsca, a często wręcz wymuszał liczne podróże, stąd też artystów przyrównywano do Cyganów jako nacji pozbawionej ojczyzny, krążącej w swoich taborach od miejsca do miejsca. Z takiego właśnie porównania ukuto nazwę środowiska, odwołując się do łacińskiego sformułowania „bohemus” oznaczającego „mieszkańca Czech”, z którym pierwotnie – w mylny sposób – zestawiano bałkańskiego Roma. Ów termin został później przejęty i utrwalony w języku francuskim, gdzie na jego podstawie ukuto wyrażenie „la boheme”, stanowiące bezpośredni źródłosłów dla polskojęzycznej „bohemy”.

Jak dla Cyganów jedyną ojczyzną był kolorowy, pełen muzyki i śpiewów tabor, tak też i dla modernistycznego artysty prawdziwym domem była sztuka, której granice wyznaczały budynki teatrów, pracowni malarskich i niezwykle popularnych w tamtej epoce kawiarń, niejednokrotnie pełniących rolę „wylęgrani” nowych talentów i utworów literackich. Z Cyganami łączyła artystów również jawna pogarda dla materializmu i konwenansów jako zjawisk krępujących twórczą jednostkę poprzez wtłaczanie jej w ramy społecznego umiarkowania, zbyt ciasnego dla wybitnej osobowości.

Podobne artystyczne enklawy funkcjonowały co prawda na długo przed epoką modernizmu, o ich odmienności od reszty społeczeństwa nie dyskutowano jednak na tak szeroką skalę, zwracając uwagę głównie na charakterystyczne dla jej członków luźne obyczaje i tryb życia niezgodny z powszechnymi standardami. U końca XIX wieku status artysty doczekał się swego rodzaju nobilitacji, odpowiadał bowiem swoistej „modzie” na dekadentyzm i nihilizm, jaka zapanowała w ówczesnej Europie, zanurzonej już w oczekiwaniu na zbliżający się kataklizm, jakim stała się I wojna światowa. Nastój schyłkowości stawiał w nowym świetle niechęć artystów do życia pod presją społecznych zobowiązań, ich lekceważący stosunek do gromadzenia dóbr materialnych i filozofię korzystania z uciech życia doczesnego bez myślenia o niejasnym „jutrze”.

W „ojczyźnie” bohemy – Francji – modernistyczna cyganeria skupiała się głownie wokół postaci dwóch wybitnych poetów i niezwykłych osobowości – Paula Verlaine’a i Arthura Rimbauda, których homoseksualny związek zszokował nawet ówczesną paryską bohemę artystyczną. Ich awanturniczy tryb życia oraz liczne podróże po całej Francji i sporej części Europy uczyniły z owej nietypowej pary swego rodzaju symbol modernistycznego Cygana, owocując przy tym genialną poezją, która po dziś dzień stanowi kanon literatury symbolistycznej.

W Polsce najbarwniejsza i najciekawsza z artystycznego punktu widzenia bohema początku XX wieku skupiała się wokół artystów krakowskich, szczególnie zaś wokół osoby Stanisława Przybyszewskiego, którego całkowita ignorancja wobec wszelkich norm życia społecznego i niezwykle bogata biografia stanowią po dziś dzień równie ciekawy temat do dyskusji, jak i jego twórczość literacka. Postać najbarwniejszego polskiego „Cygana” stała się inspiracją m.in. dla filmu „Dagny” z 1977 roku, który opowiada historię jego związku z Dagny Juel – „królową berlińskiej cyganerii”.