Reformy sejmu niemego

W roku 1715 została zawiązana konfederacja sandomierska, występujaca przeciwko obecności w Polsce wojsk Saskich oraz przeciwko Augustowi II Sasowi (królowi Polski w latach 1697 – 1704 i 1709 – 1733), pragnącemu przeprowadzić reformy w kraju i wzmocnić władzę centralną. Końcem konfederacji był sejm niemy, na którym nastąpiło oficjalne pogodzenie króla i szlachty. Sejm ten  obradował tylko jeden dzień – 1 lutego 1717 roku, a jego nazwa wzięła się z faktu, że nie zezwalano na dyskusję, obawiając się, że może ona zakończyć się kłótnią, a ta doprowadzi do zerwania obrad (zatem warunki były z góry ustalone, rolą sejmu było ich potwierdzenie).

Reformy tego sejmu stanowią bardzo kontrowersyjną kwestię. Można wskazać jako pozytywny sam fakt, że wreszcie jakieś reformy udało się przeprowadzić. Warto jednak już na początku zaznaczyć, że gwarantem ustaleń był car rosyjski, co w praktyce oznaczało, że ma on podstawę prawną dla ewentualnej ingerencji w sprawy Rzeczospolitej. Chociaż August II jak najbardziej pragnął reform, te z roku 1717 nie były po jego myśli. Po pierwsze ograniczono do zupełnego minimum liczebność wojsk saskich na terytorium Polski. Tym samym król tracił niezależność, chociażby jedynie symboliczną, wynikajacą z własnego wojska. Zredukowano także siły zbrojne samej Rzeczpospolitej do 24 tysięcy żołnierzy. Na utrzymanie tej armii uchwalono stałe podatki, co należy oczywiście potraktować pozytywnie, w praktyce jednak owe podatki nie wystarczały na utrzymanie nawet połowy z ustalonej liczby wojskowych, a była to liczba – w porównaniu z sąsiadującymi z Rzeczpospolitą krajami - nic nie znacząca (warto przypomnieć, że armia francuska za czasów Ludwika XIV liczyła ok. 300 tys. żołnierzy). Sprecyzowano także kwestie, dotyczące wojska komputowego (oddziały wykorzystywane w czasie wojennego zagrożenia), które było powoływane na podstawie uchwały sejmowej i przysługiwał mu stały żołd, opłacany ze skarbu państwa. Uchwałami podjętymi na sejmie niemym udało się ograniczyć (zlikwidować) władzę, jaką posiadały sejmiki, do tej pory prawie zupełnie niezależne od królewskiej władzy. Utraciły one uprawnienia zarówno wojskowe, jak i skarbowe.

Demokracja szlachecka zyskała potwierdzenie w prawach kardynalnych (jako ustawa zostaną zapisane jednak dopiero w roku 1768, a zatwierdzone na sejmie w roku 1793), gwarantujących szlachcie „złotą wolność”: zachowano prawo liberum veto (wciąż wystarczył jeden głos sprzeciwu do zachamowania próby jakichkolwiek reform) i neminem captivabimus...(czyli prawo do wolności osobistej – nie można było uwięzić szlachcica bez wyroku sądowego).

Reformy sejmu niemego były bardzo ograniczone. Potwierdzały zwłaszcza przywileje szlacheckie. Ważnym faktem natomiast było, że sejm zakończył oficjalnie otwartą wojnę pomiędzy królem a jego przeciwnikami oraz ustanowił stałe podatki na armię (można zatem mówić o utworzeniu armii na kształt współczesnej armii zawodowej).